Ibɨruhiyaapɨ Utɨpɨho
Kɨmandɨ Ipɨruhiyaapɨ Utɨpɨmandapɨ Nesɨpɨhande
Kɨnaungwɨha 60-70 A.D. hura Porɨhoetɨ isɨhiya usaaretɨ Kɨmandɨ utɨpɨmandɨ jɨpatɨpaiwɨhande. Utaaho wo isɨhiya Ipɨruhiyaapɨ kɨmo utɨpɨho jɨpatɨpiyahore. Autaahaatɨho daihɨra nuwatɨ jɨhɨ japwaatosatɨ daihɨra kɨra isɨhiyai nunjataise isɨhiya sawaho Koenda napɨtaatɨwɨhɨraaro. Daihɨra jahɨrɨhɨra sɨra wɨnɨhapɨpa atiwɨ nepɨ wɨnɨhapɨpa katirɨhɨretɨ japepihɨrɨtaatɨwɨhɨraare. Siyatɨtihɨhandɨ kandɨ kɨmandɨ utɨpɨmandaatɨhɨ amɨ utaaho utɨpɨmo kɨmo jɨpatɨpaisɨho Autaahaatɨho daihɨra wanɨhɨra nuwatɨ japwaasɨrɨhɨraapɨ katatɨ jɨpatɨpiyataise. Daihɨra wanɨhɨra Autaahaatɨho katirɨhɨra sɨra Jisaasihomɨ napwindɨhandaahɨ komɨ jɨtɨpataahɨ daihɨra nuwatɨ japwaataise. Kɨmandɨ utɨpɨmandaatɨhapɨ sandaase, daihɨra sɨra Autaahaatɨhoaapɨhapɨ nairɨhɨra sɨra apɨpaahɨ akɨtɨhɨra gaahɨraare. O daihɨra jahɨrɨhɨraahɨ siyahɨraamaahe owetise. Aihɨ daihɨra sɨra wanɨhɨraapɨ Isɨraherɨhiyai gɨwunyaata nusesɨpatɨtandɨ kandapɨ utaaho wo kɨmo utɨpɨmo jɨpatɨpiyataise.
Ibɨruhiyaapɨ Utɨpɨhopɨ Napɨmasataise
Utɨpɨho kɨmo jɨpatɨpaisɨho Judaahiyai ipɨhɨrete gaahuraare undisɨha (1:1-3)
Enjerɨhiya Autaahaatɨhomɨ otɨpɨpatɨhiya siya apɨpaahɨ awaisawɨhiyaamaahe, owetise. Kɨraisiho sawahohɨ apɨpaahɨ Awaisɨhore tatɨ katisɨha (1:4–2:18)
Kɨraisiho so apɨpaahɨ awaisɨho pɨrisiho nahaataapai daahema akɨtɨnɨhɨ autaahɨ nuwaataatɨ bindataise. O amɨ pɨrisihiya nahatiyaahɨ yatɨhɨ mɨhaapɨ bindawaayopo
Daihɨra wanɨhɨra Autaahaatɨhoaapɨhapɨ nairɨhɨra sɨra Jisaasiho nuwatɨ japwaasɨrɨhɨra sɨra akɨtɨhɨra apɨpaahɨ gaahɨrandaatɨ daihɨra jahɨrɨhɨraamatiyahɨraamaahe tisɨha (8:1–9:28)
Kɨraisihomɨ jɨtɨpatɨ isɨhiyaapɨ nunyainjɨpatɨ satɨ apɨpaahɨ akɨtɨhatɨ gaahate. O amɨ wapa Autaahaatɨhoai gaahoŋe gaare undɨwɨ nunyohɨpɨpa sapa katɨ jɨtɨpatamatiyahapaamaahe tisɨha (10:1-31)
Jɨhura isɨhiya Autaahaatɨhopɨ gɨwunyaahohiyɨhiyaamatiyaatɨ nyangisangi biyaatɨ gɨwunyaawaatɨ kiyaamɨ ipotɨ nɨwipinjai nutɨhaawo tatɨ katisɨha (11:1–12:29)
Utaaho kɨmo utɨpɨmo jɨpatɨpaisɨho pɨwɨha kɨha kɨha katatɨ amɨ nyangi gaahaiwa kaiwɨse nyatatɨ amɨ komɨ pɨwɨha osasepɨhaasɨtɨhandapɨha (13:1-25)
1
Autaahaatɨhomɨ Mwaaho Nyangi Autaahaatɨhomɨ Pɨwɨha Kanyatataase
Autaahaatɨho jɨhɨ aimehura nyahɨ Judaahiyaanamɨ asoya asisa jɨhiyaisɨ Autaahaatɨho isɨhiya pɨropetɨhiya komɨ pɨwɨha atiwɨ nepɨ kopɨ awusaahohiyɨhiyaamɨhetapɨ taahɨwaiwaara pɨhɨtatɨ taahɨrɨhɨretapɨ kɨhura kɨhura pɨwaundataase. Iyatɨ ko kiyai komɨ pɨwɨha kaundataase. Amɨ jɨhuraahɨ ko sainjahondaahandɨ kandɨ wanɨ kɨmura asisɨ kɨmaiwa ipotɨmaiwa Jisaasiho yapɨpataapɨhɨ nasatatɨ yamɨhapataatɨhapɨ japɨhɨ naihɨ nyahɨ taawa bimaamɨ niyohɨwɨmaiwetɨhɨ Autaahaatɨho Komɨ Mwaahoetapɨ nyangi aimɨ pɨwaanyatataase. Iyatɨ Mwaaho katatɨ kaimbɨpaaraahɨ nyangi pɨwaanyatataase. Iyataatɨ Mwaamo Kɨmɨ Koaisɨ Autaahaatɨho namɨhanataise amɨ kahapaamapɨpa nahataapa Autaahaatɨho ko Mwaahoai numwɨtandɨ gwɨnyaatɨ kawimbɨpa nehonɨhɨ amɨ kapa noaipatɨ tɨtɨhɨ ko sawahomɨhapaimatonɨhɨ amɨ ko jatɨtando. Iyataatɨ amɨ nahataapa kahapaamapɨpa kɨmba ahotɨmɨ naimbɨpa Komɨ Mwaaho kɨmɨ koaisatɨ maasunɨ amɨ komɨhetapunɨ kiyatɨ ahaihɨhapaare. Iyataatɨ Mwaamo kɨmɨ ko Autaahaatɨhomɨ nausainjɨtɨhandɨ amɨ gaahandɨ isɨhiya maarɨho noaamapɨ apɨpaahɨ gaahoe tɨwɨ koai winjaitaatɨwɨhandɨ komɨhetɨ ahotahosɨ Autaahaatɨhomɨ nausainjɨtɨhandunɨ amɨ gaahandunɨ komɨhetapɨ ausaimanɨnataise. Aihɨ nyahɨ Autaahaatɨho apɨpaahɨ sanahɨwetatɨ gaahoe taatɨ mmonaatɨ gwɨnyaahaayo. Iyataatɨ Mwaahoaisangi tɨtɨhɨ Autaahaatɨho Sawahomatetahoe. Iyatɨ amɨ komɨ pɨwɨha apɨpaahɨ watɨpɨhaasɨ kaaraahɨ kahapaamapɨpa nahataapaisɨ netɨ andɨtiwa anɨtisatɨ isɨwatihɨ kapa ahotɨmɨ notaise. Iyatɨ amɨ nyamɨ maipɨhaiwa Autaahaatɨho nenyamatɨ nyangi netɨ tɨtɨhɨ popɨtɨhiyaanenyamaitandɨ ko otɨpɨpatɨ kiyatɨ daihɨra daahɨwatɨ tɨtɨhematɨ aimɨ owetihɨ nyahɨ nga noaipawaatɨ tɨtɨhɨ popɨtɨhiyaanimatɨtɨhaahamwaaŋɨtihɨ ko niyatɨ mɨhaatɨ yamɨhapataatɨhɨ nehɨ ko sawahohɨ Jɨhɨ Awaisɨho Isɨhiyai amɨ wapaisangi nusatipɨhaatɨ mɨhaatɨ Autaaho netɨ Koai Awaisɨhoemwatɨ wandɨha numwihɨ ko netɨ Awaisɨhoematatɨ Autaahaatɨhoaisatɨ maasɨ kahapaamapɨpa jaatɨ bindataise.
Autaahaatɨhomɨ Mwaaho Autaahaatɨhomɨ Itɨpɨhiya Enjerɨhiyai Nusatipɨhaatɨ Ko Apɨpaahɨ Awaisɨhore
Ko Autaahaatɨhomɨ Mwaaho siyatɨ sapɨhɨ bimihɨ Autaahaatɨho koai ambɨpatɨ apɨpaahɨ gaahatɨ awaipatɨ nunyataise. Iyataatɨ satɨ ambitɨ Autaahaatɨho koai numwipitɨ Autaahaatɨho komɨ itɨpɨhiya enjerɨhiyai ambɨpatɨ numwipati daahemwa nusatipɨhaahatɨ nunyataise. Iyatɨ amɨ ko komɨ mwaahotihɨ Sapɨho koai netɨ autaahɨwisɨhɨ noaipatɨ kiya Autaahaatɨhomɨ itɨpɨhiyai komɨ ambɨpatɨ kiyaamɨhati nusatipɨhaasɨpatamatiyatɨ nusatipɨhaatɨ apɨpaahɨ Awaisɨhoematatɨ watɨpɨhandɨ netɨ amɨ ko kahapaamapɨpa nahataapai gaamatɨ jatataise. O amɨ enjerɨhiyaahɨ nehɨ otɨpɨpatɨhiya Autaahaatɨho komɨ pɨwɨha isɨhiyaapɨ numwihɨ nesi daiwɨ kaundɨwɨ nuwɨ napɨwɨyohiyɨhiyaare. Iyataatɨ amɨ Autaahaatɨho komɨ otɨpɨpatɨhiya itɨpɨhiyaamɨ woaisɨ maahɨwuraanɨhɨ satatɨ kaundise?
“Kɨnyɨ nisɨ maasɨhɨhoŋɨtihɨ nɨnɨ wanɨ noaipatɨ kinyɨ gapɨhonɨnimatataayo,” Aunɨhɨhɨrɨ 2:7
undatɨ kaundise? Owe. Apɨpaahɨ owetise. Iyataatɨ amɨ Autaahaatɨho komɨ otɨpɨpatɨhiya itɨpɨhiyaamɨ wopɨ maahɨwuraanɨhɨ satatɨ katise?
“Nɨnɨ noaipatɨ komɨ sapɨhonɨnɨtisanɨhɨ amɨ ko noaipatɨ nisɨ maasɨhɨhoematɨtaise,” 2 Samwerɨho 7:14
tatɨ katise? Owe. Apɨpaahɨ owetise. Ko satatɨ wura wɨndɨ kamaatise. Amɨ komɨ Mwaaho jɨho bwandɨpɨho nehɨ naasopaahɨ koai maapɨ yapɨmbataapɨhɨ isɨhiyaanɨ bimohɨpɨmbɨhɨ natausaasihɨ napisura Autaahaatɨho satatɨ katise:
“Nisɨ otɨpɨpatɨhiya itɨpɨhiya nahatiya koai mepɨ autaahepumwapɨ komɨ ambɨpatɨ nɨwimaapɨse,” Aunɨhɨhɨrɨ 97:7
tatɨ katise. Iyataatɨ amɨ ko komɨ enjerɨhiyaapaahɨ satatɨ katise:
“Autaahaatɨho komɨ enjerɨhiyai netɨ itɨpɨho mbɨpaamatiyahiyematɨ amɨ sisɨha twɨhɨtɨhɨrɨ paanɨhaatɨ watɨpɨhɨramatiyahiyemataise,” Aunɨhɨhɨrɨ 104:4
tatɨ jɨpatɨpindise. O amɨ Komɨ Mwaahoaisaahɨ satatɨ kaundataase.
“Autaahaatɨhoŋe, Kɨnyɨ kiŋɨhoŋɨ awaisɨhoŋimatɨpɨ nasisoaarɨ jinjapɨhɨ koŋɨnɨhɨ bimɨtaise. Aimbɨ amɨ kɨnyɨ kinyɨ isɨhiyaisɨ tɨtɨhɨretɨ winjatɨtaise. Aimbɨ amɨ kɨnyɨ isɨhiya tɨtɨhɨtahapa kiyohiyɨhiyaapɨ maaritɨmapaapɨ amɨ isɨhiya tɨtɨhɨmetɨhapa kiyohiyɨhiyaapɨ wɨndɨ maarɨmitɨpɨhoŋe. Kɨnyɨ sainɨhɨ amɨ kandapɨ Nɨnɨ kinyɨ Autaahaatɨhonɨnɨ gisɨ netɨ autaahɨhitɨ ambɨpatɨ awaipatɨ kɨsaahoyai nunyohɨpati nusatipɨhaahatɨ gisɨ nahinyataayo. Aindɨ nɨnɨ gisɨ maaritɨtaapɨhandɨ nahinyonɨhɨ amɨ kandapɨ kɨnyɨ kinyɨ kɨsaahoyai nusatipɨhaapɨ apɨpaahɨ awaindɨhandɨ maaritapaise,” Aunɨhɨhɨrɨ 45:6-7
tise. 10 Iyataatɨ amɨ pɨwɨha wapɨhɨ jɨpatɨpindisɨhaatɨhapɨ Autaahaatɨho jɨhaatɨ kopɨ sandaase.
“Awaisɨhoŋe, kɨnyɨ jɨhɨ wuwanɨhura kɨmatɨ yapɨmbatɨ kaimbɨ ahiyapaise. Aimbɨ amɨ yamɨhapatisangi kɨnyɨ kinyɨ ikwɨraahɨ kaimbɨ ahainɨhate. 11 Amɨ kɨnyɨ saiwa kaimbɨ ahaingɨwɨmaiwaahɨ wɨndɨ kaiwaanɨhɨ ahɨmotɨtaise. Nosasɨnatɨ netɨ yamɨhapatunɨ amɨ yapɨpatunɨ owetɨtaise. O amɨ kɨnyɨhɨ koŋɨnɨhɨ nasisoaarɨ bimɨtaapɨhoŋe. Amɨ kapaahɨ apotɨhɨrɨ japwimaninjɨhɨ isɨhiya namaayopɨ namahohɨpatamatiyatɨ japwimanɨnatɨ owetɨtaise. 12 Siyatɨ yapɨpatɨ yamɨhapatɨ kapa japwimanɨnatɨ jahɨpɨpaimatonɨhɨ kɨnyɨ nepɨ kapai yutɨhɨrɨ apotɨhɨrɨ nepɨ napɨpotɨmanɨwɨ ahiyohɨpatamataimbɨ nepɨ napɨpotɨmanɨpɨ yandɨhɨ ahaitaise. Aimbɨ amɨ isɨhiya yutɨhɨrɨ apotɨhɨrɨ asɨpɨpa japwimanɨwɨ ahaitaatɨwɨ jɨhapa namahopatamataimbɨ jɨhapa nemapɨ asɨpɨpa japwimanɨpɨ ahaitaise. Saiwa siyataahandɨ kandɨ kɨnyɨhɨ wanunɨ ipotɨ ipotunɨ koŋɨnɨhɨ nasisoaarɨ bimaamɨ nopwaatɨtaise,” Aunɨhɨhɨrɨ 102:25-27
tatɨ jɨpatɨpindise. 13 Iyataatɨ amɨ pɨwɨha jɨpatɨpindisɨhaatɨhapɨ Autaahaatɨho komɨ Mwaahopɨ satatɨ kandaahandɨ kandɨ amɨ komɨ itɨpɨhiya otɨpɨpatɨhiya enjerɨhiyaamɨ woaisɨ sata wɨndɨ kamundise.
“Kɨnyɨ nambɨ nisɨ ikwɨrɨ gaatɨhɨraihoaaŋɨ wandɨha nepɨ Awaisɨhoŋimatɨpɨ nɨngisapɨ maasɨ bime. Bimisamɨhɨ nɨnɨ kinyɨ tiworisaisɨ netɨ kinyɨ auhɨrɨ ahaitaapɨ tihɨrɨ gwaasɨhemasanɨhapo,” Aunɨhɨhɨrɨ 110:1
tatɨ wɨndɨ jɨpatɨpɨmindise. Owe. Apɨpaahɨ wɨndɨ satatɨ kamundise.
14 Amɨ Autaahaatɨho enjerɨhiyai ko komɨ Mwaahoai pɨwaundipatamatiyatɨ pɨwaamundonaahɨ amɨ kiya diyaare? Enjerɨhiya siyaahɨ amɨ nehɨ otɨpɨpatɨhiya itɨpɨhiyaare. Kiya Autaahaatɨhomɨ otɨpɨpatɨ kawiwɨ yamɨhapataatɨhɨ koaisawɨ bindawaahiyaare. Iyataatɨ kiyai Autaahaatɨho natausaasihɨ kiya nuwɨ isɨhiya Autaahaatɨho japɨhɨ numwaitandɨhiyai iwɨtatamanɨwɨ andɨtɨwipɨ winjaawɨ bitotawaayopo.