17
Tesalonaika nup megetka sesewerowero aket.
Anda mala Amfipolis aka Apolonia siti yahöt mi kutuba Tesalonaika sitinöŋ aŋgotket. Siti bohonŋi miaŋgöreŋ Juda yeŋön köuluk miriŋini meget kinök. Polnöŋ ahakmemeŋi aka malöhi, miaŋgö dop köuluk miriŋine öŋgöba Sabat kendon karöbut miaŋgöreŋ yembuk Urumeleŋgö Buŋa Kimbi oyoŋda könaŋi eraum möta malget. Mewö mala Buŋa Kimbigö könaŋi jim asariba kewö jiyök, “Anutunöŋ areŋ ala Amötqeqe Toŋan sihimbölö möta kömumba kömupnöhök wahötmapkö jiyök.” Mewö jiba miaŋgö könaŋi Buŋa Kimbinöhök kondela uruŋini kuŋguba kewö jiyök, “Azi Jisös jim asarim eŋgizali, yaŋön mönö Amötqeqe Toŋi Kraist akza.”
Mewö jiiga Juda könagesö yeŋgöreŋök tosatŋan möt nariba uruŋini meleŋda Pol Sailas yetpuk toroqeba kinget. Grik ambazip tosatŋan Anutu waikŋi memba möpöseigeri, yeŋgöreŋök mewöyök kambu ketaŋi yeŋön yembuk toroqeget aka ambi öŋgöŋgöŋi qetbuŋaŋinambuk yeŋgöreŋök gwötpukŋan uruŋini meleŋget.
Uruŋini meleŋgetmö, Juda ipŋi yeŋön uruŋini seholiiga urunöŋ mututqutut möta andöqeqe aket. Mi aketka injarere ambazip rowoŋqeqenöŋ laŋ malgeri, yeŋgöreŋ anda azi goŋgoŋi tosatŋi eŋgömeget. Mi eŋgömemba mindiriba ambazip kambu uruŋini kuŋguba öröm eŋgigetka tokoget. Tokoba laŋ qetketka qeburuŋ göjupmajup ahuiga siti dop köl teköyök. Laŋ qeta luhuba azi qetŋi Jeison yaŋgö miri töungöba (töwöngöba) Pol Sailas ambazip kambu jeŋine al etkibingöra jarum etkiget. Jarum etkigetmö, qahö miwikŋaim etkiba Jeison aka urumeleŋ alaurup tosatŋi jöhöm öröm eŋgiba sitigö galömkölköl azi yeŋgö jeŋine aŋgota kewö qetket, “Yei! Azi gölmeŋi gölmeŋi liliköba miri dop uru kuŋgum eŋgigetka kahapmahap aka sohomakzei, yeŋön mönö ki mewöyök kayohot. Kiaŋgöreŋ kayohotka Jeisonöŋ i etkömemba aŋgön köl etkiyök. Ambazip pakpak mieŋön kewö jimakze, ‘Azi kun qetŋi Jisös yaŋön kiŋ kembunini akza.’ Mewö jiba Rom sisa kiŋgö jimkutukutuŋi qetala memba eta alakze.”
Mewö qetketka ambazip kambu aka galömkölköl azi yeŋön mötketka uruŋinan eta raidimbom ewö siksauk ahök. Siksauk aiga Jeison aka urumeleŋ alaurup tosatŋi kuŋguba qesim eŋgigetka moneŋ ala meköm etkiba pösatketka eta anget. Mewö.
Berea angetka Baiböl stadi ala keuŋiri kewötket.
10 Eta angetmö, urumeleŋ alaurup yeŋön Pol aka Sailas miaŋgöreŋök melaim etkigetka mosöta suŋgem miri qetŋi Berea miaŋgöreŋ anohot. Anda aŋgota Juda yeŋgö köuluk miriŋine öŋgöyohot. 11 Köuluk miriŋine öŋgöba Buŋa keu jiyohori, mi sihim ketaŋi möta möt aŋgön kölget. Juda könagesö Berea malgeri, yeŋön Tesalonaika könagesö eŋgoŋgita ölöp sorokŋi aket. Keu törörök jiyohot me qahö, mi wehön dop Buŋa Kimbigö keunöŋ kewöta oyoŋda eraum möta malget.* Berea yeŋön Baiböl stadi ölöpŋi alget. Silik ölöpŋi mewöŋi wuataŋgöba Juda ambazip Tesalonaika malgeri, mi luhut al eŋgiget. 12 Buŋa keu jiyohotka Juda yeŋgöreŋök jesöŋgöŋan möt nariba uruŋini meleŋget. Grik ambazip yeŋgöreŋök mewöyök gwötpukŋan Jisös möt narigetka sutŋine ambi öŋgöŋgöŋi qetbuŋaŋinambuk mi gwötpuk malget.
13 Jisös möt narigetmö, Polnöŋ Berea miaŋgöreŋ mewöyök Anutugöreŋ Buŋa keu jim asariba malöhi, miaŋgö buzupŋan sehiba Tesalonaika anda Juda jitŋememe yeŋgö kezapŋine geyök. Kezapŋine gei möta wahöta Berea kaba mewöŋanök ambazip uruŋini esiba kuŋguget. 14 Kuŋgugetka urumeleŋ alaurup yeŋön mi möta miaŋgöreŋök Pol melaigetka köwet jitŋe geyök. Geyökmö, Sailas Timoti yetkön toroqeba Berea malohot. 15 Azi Pol umbulgeri, yeŋön toroqeba waŋgita anda Atens sitinöŋ aŋgotket. Aŋgotketka kewö jim kutum eŋgiiga mötket, “Iŋini mönö liliŋgöba Sailas aka Timoti jigetka ösumok nöŋgöreŋ kamahot.” Keu mi möta mosöta anget. Mewö.
Polnöŋ Atens sitinöŋ mala nup meyök.
16 Polnöŋ Atens sitinöŋ tata Sailas Timoti yetkö mamböta mala liliköyök. Liliköba siti mi tandö lopioŋi lopioŋi mieŋön kokolak qegetka köna töwokŋe töwokŋe kingetka eŋgeka awöwöliba tembula uruŋi könöp jeyök. 17 Polnöŋ Juda yeŋgö köuluk miriŋine öŋgöba Juda kian ambazip aka gölme toŋi Anutu waikŋi memba möpöseigeri, yembuk kinda eraum mötket. Polnöŋ wehön dop rowoŋqeqe sombemŋini dop anda ambazip miwikŋaim eŋgiba yembuk aitoŋgöba eraum mötket.
18 Eraum mötketka Epikuros aka Stoik mötmöt jake yahöt mietköreŋök böhi tosatŋan kaba Polbuk keu siŋginŋi siŋginŋi jiba goranora aka jitnakölik erauget. Mötkutukutu böhi qetŋi Epikuros yaŋön uruölöwak mötpingö könaŋi kusum eŋgiyök. Stoik mötmöt jake (akademi) miaŋgö böhiŋi qetŋi Zeno yaŋön sihim ölöpŋi aka bölöŋi qömbököba böŋ qeba köhöiba kinbingö könaŋi kusum eŋgiyök. Tosatŋan toroqeba Polgö keuŋi möta kewö jiget, “Mötmöt kitipŋi kitipŋi zezeŋgok ewö usuŋda um jaruba laŋ qezaköba mohot yahöt miwikŋaim bibihiba memba kaza. Mi memba kaba sesekŋai ewö laŋ jizapmö, keuŋaŋgö ölŋi wania jimamgö mötzawi, mi qahö mötzin.”
Polnöŋ Jisösgö Buŋaŋi jim asariba uruŋini kuŋguba kömupnöhök wahörök Jisös aka Kömupnöhök wahötwahöt keu yahöt mi qahö möt asariba tönpin kinda kewö jiget, ‘Yaŋön mönö bem azi ambi yahöt yetkö qetŋiri mewö qetza.’ jiyök. Miaŋgöra tosatŋan toroqeba kewö jiget, “Bem kianŋi memba kaba mietkö könaŋiri jim asariza, miaŋgö tandök ewö akza, ekzin.”
19 Mewö laŋlaŋ jigetka Pol waŋgita maket sombem ketaŋi Areopagus§ Areopagus miaŋgö könaŋi mi yarögö bemŋi qetŋi Ares yaŋgö kunduŋa. miaŋgöreŋ öŋgöba kaunsöl yeŋgö jeŋine alget kini kewö jiget, “Gi mötmöt areŋ dölökŋi aukŋe kusum neŋgimakzani, miaŋgö könaŋi denöwö? Mi ölöp jinöŋga mötpin. 20 Göŋön kian kantri yeŋgöreŋ keu murutŋi memba kaba jinöŋga kezapnine gei mötzin. Miaŋgöra göhö keu areŋgahö könaŋi mi törörök mötpingö mötzin.” 21 Atens toŋi aka kian miaŋgöreŋ malgeri, yeŋön pakpak öne laŋlaŋ mala mötmöt keu dölökŋi dölökŋi oŋgitgoŋgit aka jiba möta uruŋini miaŋgöreŋ ala nalöŋini ayuhuba malget. Mewö.
Polnöŋ Areopagus sombemnöŋ kinda keu jiyök.
22 Polnöŋ wahöta Areopagus sombem bibiŋe anda kaunsöl yeŋgö jeŋine kinda kewö jiyök, “Atens aziurup, nöŋön ki kaba yuai pakpak eka könaŋini kewö ahöi mötzal: Iŋini bemurupŋini göda ölöpŋi qeba möpöseim eŋgiba malje. 23 Nöŋön liliköba eŋgöreŋ miri kömbukŋi kömbukŋi eka mieŋgö sutŋine alta kulemŋambuk kun miwikŋaial. Miaŋgöreŋ kewö ohoget ahöi ehal, ‘Bem könaŋi qahö mötzini, yaŋgöra mein.’ Miaŋgöra iŋini bem kun könaŋi qahö möta töndup waikŋi memba möpöseimakzei, nöŋön mönö yaŋgö könaŋi indela jibi mötme.
24  * 1 Kiŋ 8.27; Ais 42.5; Apo 7.48“Bem Anutunöŋ Suep gölme aka yuai pakpak mietkö uruŋire ahözawi, mi miwikŋaim eŋgiyök. Yaŋön Suep gölmegö Kembuŋa akza. Yaŋön jöwöwöl jike börönöŋ memeŋi miaŋgöreŋ qahö tata malja. 25 Yaŋön nanŋak malmalgö könaŋi akza. Mi aka neŋön gölmenöŋ malbinaŋgöra sile, uŋa (imut) aka yuai tosatŋi pakpak neŋgiiga söŋgörö ösum örömakzin. Mewö neŋgimakzawaŋgöra aka nanŋak nene me yuai kungöra qahö osiza. Miaŋgöra ambazip nini gumohom waŋgibingö osizin. Nini böröninan yuai qahö memba naluk al waŋgiin ewö, yaŋön mönö qahö kömuma. Yaŋön azi tandök qahö malja. Qahö.
26 “Yaŋön mutuk azi mohot miwikŋaiiga yaŋgöreŋök sehiba deŋda gwala injaŋi aka sile tosatŋi aka gölmeŋi gölmeŋi pakpak dop köla maljin. Yaŋön nalönini pakpak törörök areŋgöm neŋgiiga miaŋgö dop maljin aka miri gölme denike denike ahöm tat ala maljini, miaŋgö göraŋi aka aiwesökŋi ala jim kutuiga miaŋgö dop maljin. 27 Nini mönö Anutu nanŋi möt jarum waŋgibingöra yuai pakpak mi areŋgöba al neŋgiyök. Yaŋön körek pakpak kösutnineyök maljapmö, töndup mezaŋqezaŋ ala Anutu jaruba mala miwikŋaibin me qahö? 28 Nanŋini Grik mötmöt ambazipnöŋ keu kötŋi areŋgöba ohogeri, yeŋgöreŋök yahötŋan mewöyök keu kötŋi kun kewö jiyohot,
‘Ninia kun yaŋgö gwölönarökurupŋi maljin.’
Azi mewöŋi kunŋan keu kötŋi kun kewö ohoyök,
‘Yaŋön mönö mem letot neŋgiiga yaŋgö aumŋe malmalnini malakzin, könanini anda kamakzin aka ahöm wahötnini ahakzin.’** Mötmöt azi ketaŋi Pol yaŋön mötmöt jakeŋi jakeŋi öŋgöba Grik yeŋgöreŋ buk murutŋi murutŋi oyoŋda möt kutuba miaŋgöreŋök keu kötŋi kötŋi amqeba memba aukŋe jiyök.
29 Keu mieŋgö dop nini mönö Anutugö gwölönarökurupŋi mala kösutŋeyök kinjin. Kösutŋeyök kinjinmö, töndup yaŋgö könaŋi möt sohoba jaŋjuŋ akinbuk. Imut ohoho azi yeŋön mötmöt qakŋe kinda bem kungö tandökŋi mötmöriba goul, silwö me köt jamönjiŋ memba urorohoba tandö lopioŋi söhöba meŋölöba memakzei, yaŋön mönö mewö tandök qahö akza. 30 Ambazipnöŋ gukmaulem aka jipjap mala kotketka Anutunöŋ nalö miaŋgöreŋ ahakmemeŋini möt böliiga likepŋi qahö meleŋda malökmö, nalö kewöŋe keuŋi indela kewö jiza, ‘Ambazip körek pakpak miriŋini dop tat anjei, iŋini mönö uruŋini meleŋda nöŋgöreŋ kaget.’
31 “Anutunöŋ nalö ketaŋi ali kam kuŋguma. Yaŋön nalö miaŋgöreŋ ambazip gölmeŋi gölmeŋi pakpak mal anjei, mi tokom neŋgiba keunini kewöta törörök jim teköma. Yaŋön azi kun keunini jim tekömapköra möwölöhöba jimtekötekögö kukösumŋi böröŋe alök. Yaŋön azi mi mem gulii kömupnöhök wahöriga mewö miaŋön kukösumŋi ketaŋi mi ambazip pakpak kondel neŋgiiga eka mötzin. Azi kömupnöhök wahöröhi, yaŋön mönö jimtekötekö Tonina akza.”
32 ‘Anutunöŋ azi kun kömupnöhök mem gulii wahöröhi,’ tosatŋan keu mi möta mepaqepaiköget. Mewö aketmö, tosatŋan kewö jiget, “Keu jizani, nini mi kunbuk mötpingö mötzin. Miaŋgöra gi ölöp nalö kunöŋ keu mi toroqeba jim tuariman.” 33 Mewö aketka Polnöŋ yeŋgö sutŋineyök wahöta eŋgömosöta anök. 34 Anökmö, tosatŋan kaba Jisös möt nariba yambuk toroqeget. Möt narigeri, yeŋgö sutŋine Areopagus kaunsöl kambu yeŋgö jitŋememe azi kun qetŋi Dionisius malök. Mewöyök ambi ketaŋi kun qetŋi Damaris aka tosatŋan yetpuk toroqeba möt nariget. Mewö.

*17:11: Berea yeŋön Baiböl stadi ölöpŋi alget.

17:18: Mötkutukutu böhi qetŋi Epikuros yaŋön uruölöwak mötpingö könaŋi kusum eŋgiyök. Stoik mötmöt jake (akademi) miaŋgö böhiŋi qetŋi Zeno yaŋön sihim ölöpŋi aka bölöŋi qömbököba böŋ qeba köhöiba kinbingö könaŋi kusum eŋgiyök.

17:18: Jisös aka Kömupnöhök wahötwahöt keu yahöt mi qahö möt asariba tönpin kinda kewö jiget, ‘Yaŋön mönö bem azi ambi yahöt yetkö qetŋiri mewö qetza.’

§17:19: Areopagus miaŋgö könaŋi mi yarögö bemŋi qetŋi Ares yaŋgö kunduŋa.

*17:24: 1 Kiŋ 8.27; Ais 42.5; Apo 7.48

**17:28: Mötmöt azi ketaŋi Pol yaŋön mötmöt jakeŋi jakeŋi öŋgöba Grik yeŋgöreŋ buk murutŋi murutŋi oyoŋda möt kutuba miaŋgöreŋök keu kötŋi kötŋi amqeba memba aukŋe jiyök.