Luk
Ölöwak Buŋa Luknöŋ ohoyök.
Jim-asa-asari
Urumeleŋ yeŋön miti dölökŋi qahö memba kazei, dokta Luknöŋ mi azi öŋgöŋgöŋi Tiofilusgöra kondelmamgöra aka Ölöwak Buŋa ki ohoyök. Luk yaŋön Jisösgö gwarekŋi 12 yeŋgöreŋök kun qahöpmö, Grik azia aka kawöl ambazip mem ölöwak nupnöŋ malök. Luknöŋ Jisösgö könaŋi yahöt kewö kondel neŋgiza: 1) Anutunöŋ Amötqeqe Toŋi melaimamgö keu jöhöiga Israel yeŋgöra asuhuyök, 2) Yaŋön mönö kantriŋi kantriŋi mem ölöwak neŋgimamgöra kayök. Kembugö Uŋaŋan Jisös oholiga “ambazip etqeqeŋi yeŋgöra Ölöwak Buŋa” jim asariyök. Ambazip yuai könaŋi könaŋi miaŋgöra osigeri, Jisösnöŋ yeŋgöra waimanjat möta bauköm eŋgiba malök. Luknöŋ kösohot mewöŋi sehisehiŋi areŋgöba ohom teköyök. Luknöŋ sösöŋgaigö kösohotŋi gwötpuk ohoyök. Jisösnöŋ mutuk gölmenöŋ erök aka teteköŋe miaŋgöreŋ gölme mosöta Suepnöŋ öŋgöyök. Miaŋgöra sösöŋgai sehisehiŋi mi boŋ 1-2 aka boŋ 24 miaŋgöreŋ ahöza. Jisösnöŋ Suepnöŋ öŋgöiga Buŋa nup mem sehigetka mötnarip kambunöŋ qariba qariba anök. Luknöŋ miaŋgö kösohotŋi mi buk qetŋi “Aposol nup meme” miaŋgöreŋ ahöi ahöza.
Luknöŋ Ölöwak Buŋa ohoyöhi, miaŋgö keu bohonŋi mi kewö dop köla ali ahöza: Köuluk nup megetka ölŋi asuhuyök, Uŋa Töröŋan ambazip sölölöhöm eŋgii malget, Ambi yeŋön Jisösbuk nup gwötpuk naŋgöba meget, Anutunöŋ siŋgisöndokŋini mosöta malök.
Buk kiaŋgö bahöŋi bohonŋi 8 mi kewö:
Buk kiaŋgö könaŋi Luknöŋ ohoyök boŋ 1.1-4
Jon O-melun azi aka Jisös asuhuba qariyohot 1.5–2.52
Jon O-melun azinöŋ Anutugö nup meyök 3.11-20
Jisös o melun mem waŋgiiga esapesap miwikŋaiyök 3.21–4.13
Jisösnöŋ qenjarök nupŋi Galili prowinsnöŋ meyök 4.14–9.50
Galili mosöta köna anda Jerusalem aŋgorök 9.51–19.27
Jerusalem aŋgota sonda qöndökŋi malök 19.28–23.56
Wahöta asuhum eŋgiba Suepnöŋ öŋgöyök 24.1-53
Matyu Mak Jon yeŋön kösohot tosatŋi qahö ohogeri, mi Luknöŋ nanŋök ohoi bahöŋi 2 aka 6 miaŋgöreŋ ahöza. Kösohot tosatŋi mi kewö: Garata yeŋön liŋet kölget, Lama galöm yeŋön Jisös asuhuiga kaba eket, Jisösnöŋ moröröpŋe jöwöwöl jikenöŋ öŋgöyök, Samaria azinöŋ gurusep azi ak kömum waŋgiyök aka nanŋi imbi-imbi azinöŋ siŋgisöndoknöŋ geba sohoyöhi, miaŋgö dopkeu.
1
Luknöŋ kimbi Tiofilusgö ohoyök.
Kezapqetok ambazipnöŋ Amötqeqe Toŋi ahumapkö keu jigetka miaŋgö ölŋi sutnine asuhuyöhi, ambazip gwötpukŋan miaŋgö kösohotŋi könahiba ohoget. Yuai ölŋi mi sutnine asuhuiga tosatŋan mi könakönahiŋeyök könahiba kota nanŋine jeŋinan eka möt yakögeri, yeŋön miaŋgö dop miaŋgö buzupŋi toroqeba jim sehigetka kezapnine geba nanine buŋaya ahök. Ambazip mewöŋi yeŋön Buŋa mi könahiba papianöŋ ohoba areŋgöget ahöza.
Nöŋön mewöyök yuai pakpak asuhuba koröhi, mi törörök qesim eŋgibi könaŋeyök könahiba jigetka möt kutuzal. O Tiofilus nöŋön göhöra mötpi öŋgöŋgöŋi akzan. Nöŋön göbuk keu eraum mötpitkö mötpi ölöwahiga Jisösgö kösohotŋi mi körekŋanök areŋgöba ohozal. Buŋa keu ölŋi kusum gihigetka mötzani, göŋön miaŋgö könaŋi oyoŋda körekŋanök möt kömuman. Mewö.
Jon asuhumapkö keuŋi Geibrielnöŋ jiyök.
* 1 Hist 24.10Judia prowinsgö kiŋ qetŋi Herod yaŋgö nalöŋe azi kun qetŋi Zekaraia malök. Yaŋön jike nup galöm mala Abaiagö nup areŋnöŋ kinök. Anömŋi qetŋi Elisabet yaŋön mewöyök jike nup galöm Arongö gwölönarökŋi kun ahök. Yekŋön Anutugö jeŋe malmal diŋdiŋi mala Kembugö jöjöpaŋ keu aka jimkutukutuŋi pakpak törörök wuataŋgöba köpösihitkö keuŋiri qahö malohot. Malohotmö, Elisabetnöŋ köpingöra gwölönarökŋiri qahö mala ambazip namŋi ahot.
Nalö kunöŋ Abaiagö nup areŋ nalöŋan kaiga Zekaraianöŋ jike nup galöm nup memapköra Anutugö jemesoholŋe kaŋgorök. Kaŋgoriga jike nup galöm yeŋön aiakaŋini wuataŋgöba sutŋine nup mendeŋda Zekaraia mekögetka Kembugö altanöŋ öŋgöba jiniŋ wörönŋambuk ohoyök. 10 Jiniŋ wanafu ohoho nalöŋan kam kuŋguiga yaŋön yuai wörönŋambuk mi ohoiga ambazip kambu pakpak yeŋön jöwöwöl jike yaigepŋe mamböta Anutu köuluköba malget.
11 Jiniŋ ohoiga wörönŋan pukpuköba miri uruŋi dop köliga miaŋgöreŋ Kembugö garata kunöŋ altanöŋ eu asuhum waŋgiba böröŋi ölŋe göröken kinök. 12 Kiniga Zekaraianöŋ eka auruba keŋgötŋi mörök. 13 Keŋgötŋi mörökmö, garatanöŋ kewö jii mörök, “Zekaraia, gi keŋgötki kude mötnöŋ. Anutunöŋ köuluki lök mötza. Miaŋgöra anömgan gölöm ala morö nahöna mema. Mi meiga göŋön qetŋi Jon qetman.
14 Nahönŋi asuhuiga urugan yaŋgöra ölöwahiga söŋgainöŋga ambazip gwötpukŋan sösöŋgai akŋe. 15  * Jaŋ 6.3I nam körö uruŋe tariga Uŋa Töröŋan miaŋgöreŋök könahiba uruŋi kokolak qeiga qariba wain me o köhöikŋi mi qahö nemba Kembugö qöhöröŋe azi öŋgöŋgöŋi aka malma.
16 Mewö mala Israel ambazip gwötpuk urumeleŋ eŋgiiga Kembuŋini Anutugöreŋ liliŋgöme. 17  * Mal 4.5-6Anutugö Uŋaŋan kezapqetok azi Elaija inahöiga kukösum qakŋe nup meyöhi, yaŋön mönö miaŋgö dop mutuk qeljiŋe aniga Kembunöŋ andöŋe kama. Yaŋön anda könagesö uru kuŋgum eŋgiiga Kembunöŋ kamapköra jöjöröba kinme. Iwi aka nahönbörat jula deŋgetka uru kuŋgum eŋgiiga kunbuk mindirim aŋgume aka qeqetal ambazip mi diŋdiŋi yeŋgö mötmöt areŋnöŋ aŋgotme.”
18 Suep garatanöŋ mewö jiiga Zekaraianöŋ jiyök, “Anömni netkön ambazip namŋi akziraŋgöra keugan mönö dewöwö ölŋambuk akawak?”
19  * Dan 8.16; 9.21Mewö jiiga meleŋnök, “Ni Geibriel. Nöŋön Anutugö mesoholŋe kinbi melaim niŋgii buzup ölöpŋi ki memba kaba jibi mötzan. 20 Nöŋgöreŋ keu jit ölŋambuk asuhumawi, göŋön mi jibi qahö möt narizanaŋgöra keugan mönö qahöwahiga mötök malman. Mewö malnöŋga buzup keu kiaŋgö ölŋi asuhumapkö nalöŋan kam kuŋguiga miaŋgöreŋ nesilamgan lolohoi keu kunbuk jiman.”
21 Nalö sutŋe miaŋgöreŋ ambazipnöŋ mamböt mala Zekaraianöŋ jöwöwöl jikenöŋ nalö köröp tiŋtiŋi kinöhaŋgöra mötkurumkurum aket. 22 Mewö aka tatketka yaigep eta keu jimamgö osiiga möt asariba kewö jiget, “Yaŋön jöwöwöl jikenöŋ kinda jeŋi meleŋni Suepnöhök imut kun ekza.” Mewö jigetka böröŋanök kaisöpsöp al eŋgiba mötök aka malök.
23 Mewö mala jike nup meme nalöŋan teköiga liliŋgöba miriŋe anök. 24 Wehön tosatŋi teköiga Elisabetnöŋ gölöm ala köiŋ 5 miaŋgö dop mire asamböta kewö jiba tata malök, 25 “Moröni qahöpköra ambazipnöŋ memba eta al niŋgigetka Kembunöŋ mesohol köl niŋgiba miaŋgö lömbötŋi memba gila ak kömum niŋgiza.” Mewö.
Jisös asuhumapkö keuŋi Geibrielnöŋ jiyök.
26 Elisabetnöŋ gölöm alöhaŋgö köiŋi 6 aiga Anutunöŋ garataŋi qetŋi Geibriel melaiiga Galili prowinsgö miriŋi kun qetŋi Nazaret miaŋgöreŋ erök. 27  * Mat 1.18Eta ambi seram jömukŋi qetŋi Maria yaŋgöreŋ anök. Yaŋön azi qetŋi Josef yaŋgö ambi buŋaya malök. Josefnöŋ kiŋ Deiwidkö gwölönarökŋi kun ahök. 28 Garatanöŋ Mariagöreŋ anda kewö jiyök, “O Maria, silimgi ölöpŋi. Kembunöŋ kalem möriam gihiba göbuk kinma.”
29 Mewö jiyökmö, Marianöŋ jölöŋ miaŋgöra gwötpuk auruba könaŋi jaruba mötkurumkurum ahök. 30 Mötkurumkurum aiga kewö jii mörök, “Maria, Anutunöŋ kalem möriam gihiiga yaŋgö jeŋe dop köljan. Miaŋgöra keŋgötki kude mötnöŋ. 31  * Mat 1.21Mötnöŋ, göŋön gölöm ala morö nahöna meman. Memba qetŋi Jisös qetman. 32  * 2 Sml 7.12, 13, 16; Ais 9.7Jisös yaŋön qariba azi qetbuŋaŋambuk aiga qetŋi ‘Öŋgöŋgöŋi ketaŋaŋgö Nahönŋi,’ qetketka malma. Mewö mali Kembu Anutunöŋ amböŋi kiŋ Deiwidkö jakömbuak dum waŋgiiga salupŋe ambazip galöm köl eŋgiba malma. 33 Jeikobkö könagesö yeŋgö kiŋa aka teteköŋi qahö galöm köl eŋgiba malma. Bemtohoŋi miaŋön mönö nalö kunöŋ kude qahöwakŋa.”
34 Garatanöŋ mewö jiiga Marianöŋ jii mörök, “Yei! Ni azigö könaŋi qahö mötzal. Miaŋgöra keu jizani, miaŋgö ölŋi mönö denöwö asuhuma?”
35 Mewö jii möta meleŋnök, “Uŋa Töröŋan mönö aum köl gihiiga Anutu öŋgöŋgöŋi ketaŋaŋgö ösumŋan dop köla turum gihima. Miaŋgöra morö memani, yaŋön töröŋi aiga ambazipnöŋ qetŋi ‘Anutugö Nahönŋi,’ jiba qerakŋe. 36 Mötnöŋ. Tinigi Elisabet yaŋön mewöyök ‘Köpin mala morö memamgö osiza,’ jigetmö, töndup ambi namŋi aka nalö kewöŋe morö nahöngö gölömŋambuk aiga köiŋi 6 akza. 37  * Jen 18.14Anutunöŋ yuai kun akŋamgö jiba mi qahö qaköba osimakza.”
38 Mewö jiiga Marianöŋ jiyök, “Mötnöŋ, nöŋön Kembugö welenqeqe ambia akzal. Miaŋgöra keu jizani, miaŋgö dop ölöp ahum niŋgima.” Mewö jiiga Suep garatanöŋ mosöta anök. Mewö.
Marianöŋ Elisabetköreŋ kusuk anda ehök.
39 Marianöŋ mi möri nalö köröpŋi qahö aiga wahöta zilaŋ jöjöröba gölme kunduŋe öŋgöba Judia prowinsgö taon kunöŋ anök. 40 Anda Zekaraiagö mire öŋgöba anömŋi Elisabet eka söŋgaiba jölöŋi jiyök. 41 Jölöŋi jiiga miaŋgöreŋök möri morö nahönöŋ körö uruŋe luhuba öŋgöba eri Uŋa Töröŋan Elisabetkö uruŋi kokolak qeyök.
42 Kokolak qeiga qet ketaŋi qeta kewö jiyök, “O alani, Anutunöŋ kötumötuetŋi öŋgöŋgöŋi al gihiiga ambi sutnine malman aka morö memani, i mewöŋanök kötuetköm waŋgima. 43 Denöwögöra Kembunaŋgö namŋan kaba neiga mewö asuhum niŋgiza? 44 Mötnöŋ, gi jölöŋni jinöŋga keu jölgi kezapne gei morönöŋ urune mewöyök sösöŋgai qakŋe luhuba öŋgöba etza. 45 Kembunöŋ buzup keuŋi jiiga möta miaŋgö ölŋi asuhumawi, mi möt narizanaŋgöra göhö mötpi simbawoŋ akzan.” Mewö.
Marianöŋ sösöŋgai liŋet kölök.
46  * 1 Sml 2.1-10Marianöŋ keu mi möta kewö jiyök,
“I-ia! Nöŋgö urukönömnan mönö önöŋi qahö Kembu möpöseiza.
47 Nöŋgö uŋanan Anutu, Amötqeqe Toni yaŋgöra söŋgaiba köiraŋ kölja.
48  * 1 Sml 1.11Nöŋön welenqeqe ambi etqeqeŋi maljalmö, Anutunöŋ töndup mesohol köla ak kömum niŋgiza.
Mötnöŋ, ambazip kambuŋi kambuŋi merak könahiba asuhumei, yeŋön mönö nöŋgöra ‘Simbawoŋ!’ jiba möpöseim niŋgiba malme.
49 Kukösum Toŋan mönö aŋgöletot öŋgöŋgöŋi mem niŋgii maljal.
Yaŋgö qetŋi mi Töröŋi.
50 Ambazip merak gölmenöŋ maljei aka könaŋgep ahum sehimei, yeŋgö sutŋine gwöt isik denike yeŋön Anutugö jitŋi oŋgitpinbukö keŋgötŋini mötmei, yaŋgö ak-kömukömuŋan mönö yembuk pöndaŋ ahöma.
51 Anutunöŋ böröŋan aŋgöletot memba miaŋön kukŋi
kondel neŋgiiga ehin.
Ambazip nanŋini miwidimgöba söŋgöröqök malgeri, yaŋön mönö i köndeŋ eŋgiiga simbisembel aka malget.
52  * Job 5.11; 12.19Kiŋ kembuŋi kembuŋi jakömbuak dumŋine tata ambazip galöm
köl eŋgiba malgeri, yaŋön i miaŋgöreŋök qeköba utal eŋgiiga etket.
Etketmö, etqeqeŋi ia mönö mem wahöta al eŋgiyök.
53 Ambazip yuaigö jaŋkötataŋ malgeri, mieŋgö uruŋini mönö
yuai ölöpŋi ölöpŋi miaŋön kokolak qeyökmö,
ambazip pomŋi mi melaim eŋgiiga böröŋini börak öne anget.
54-55  * Jen 17.7Yaŋön ambösakonurupnini meköba eŋgömeiga Israel aketka nini
toroqeba Anutugö welenqeqeurupŋi maljin.
Anutunöŋ mönöwök jöjöpaŋ keuŋi kewö jim jöhöm neŋgiyök, ‘Nöŋön Abraham aka yaŋgö gwölönarökurupŋi teteköŋi qahö mal öŋgöba malmei, i ak kömum eŋgiba malmam.’
Mewö jiba keuŋi mi qahö ölum qei mala korök.
Qahöpmö, yaŋön mönö keu jitŋi mi wuataŋgöba mala merak bauköm neŋgimamgöra kaza.”
Marianöŋ mewö jiyök.
56 Marianöŋ köiŋ karöbut miaŋgö dop Elisabetpuk mala kunbuk miriŋe liliŋgöyök. Mewö.
Jon O-melun azinöŋ asuhuyök.
57 Elisabetkö morö meme nalöŋan kam kuŋguiga morö nahöna meyök. 58 Morö nahöna meiga miri kösutŋe malgeri aka tinitosolomurupŋi yeŋön Kembunöŋ ak-kömukömu öŋgöŋgöŋi kondel waŋgiyöhi, mi möt asariba yambuk mohotŋe sösöŋgai aket.
59  * Lew 12.3Sösöŋgai aka wehön 7 teköiga wahöta anda Anutugö aiwesökŋi morö sileŋe yandimegöra tokoget. Tokoba iwiŋaŋgö qetŋi Zekaraia mi wakaŋ mem waŋgibingöra jiget. 60 Jigetmö, namŋan jiyök, “Mi qahöpmahöpmö, qetŋi mönö Jon qetpin.”
61 Jiiga kewö jiget mörök, “Jon qetzanmö, göhö tinitosolomgi yeŋgöreŋök kunŋaŋgö qetŋi mi qahö ahöza.” 62 Mewö jiget möri kinda iwiŋan yaŋgö qetŋi qetmapkö qesiba böröŋinan kaisöpsöp alget.
63 Kaisöpsöp algetka tafegöra qesii waŋgigetka miaŋgöreŋ kulem kewö ohoyök, “Qetŋi mi Jon.” Mewö ohoiga miaŋgöra körek aurum tililiŋgöget. 64 Aurum tililiŋgögetka miaŋgöreŋök numbuŋi amgöiga nesilamŋi lolohoiga keu jiba Anutu möpöseiyök. 65 Möpöseiiga miri alaurupŋini pakpak yeŋön qemsömbuŋini gwötpuk mötket. Mötketka yuai asuhuyöhi, miaŋgö buzupŋi eraum mötketka sehiba Judia kunduŋi gölme pakpak dop kölök.
66 Buzupŋi eraum mötketka körekŋan mi möta urukönömŋine ala aŋgön kölget. Kembunöŋ kukösumŋi morösepsep qakŋe mokoi malöhi, miaŋgö könaŋi möt asariba kewö jiget, “Morö kiaŋön qariba mönö wani yuaia kun denöwö akŋa?” Mewö.
Zekaraianöŋ kezapqetok keu jiyök.
67 Mewö jigetka Uŋa Töröŋan iwiŋi Zekaraiagö uruŋi kokolak qeiga kezapqetok keu kewö jiyök,
68 “Nini Israel neŋgöreŋ Kembu Anutu möpöseibin. I-ia!
Yaŋön mönö könagesöurupŋi mesohol köl neŋgiba sohopnini memamgöra jöjöröba kama.
69 Anutunöŋ welen aziŋi kiŋ Deiwidkö könagesö neŋgö sutnineyök
azi kukösumŋambuk kuŋgui wahöta Amötqeqe Tonina akŋa.
70 Möpŋaŋgö möpŋeyök kezapqetok ambazipurupŋi tök-kutukutuŋi
i sölöhöm eŋgii keu jit kewö jiba malget,
71 ‘Nöŋön mönö kerökurupŋini yeŋgö ösumŋini qebi eriga bohonŋini jöhömam.
Denike yeŋön kazik ak eŋgimei, nöŋön mönö körek yeŋgö böröŋineyök meköba sel jöhöm eŋgimam.’
72 Keu mewö jiba bömönurupnini ak kömum eŋgiba yembuk jöhöjöhö
areŋ qainŋi kun jöhöyöhi, mi mötmöriba wuataŋgöiga amötqeqegö ölŋi asuhuma.
73 Jöhöjöhö keu mi bömönini Abrahamgöra jiba jöjöpaŋ keunöŋ jim köhöii ahöza.
74 Jöhöjöhö keu miaŋgö ölŋi kewö:
Yaŋön nini kerökurupnini yeŋgö böröŋineyök meköm neŋgiiga yeŋgöra keŋgötnini qahö möta welenŋi qem waŋgiba malbin.
75 Yaŋön keunini jim teköi solaniba yaŋgö jeŋe sarakŋi aka
malmalnini ölulup mewö mala kömumbin.
76  * Mal 3.1O gömokni Jon, göŋön qariba mala qeljiŋe mala ambazip uruŋini mindiŋgöba mewö miaŋön Kembugö könaŋi mesatnöŋga kama.
Miaŋgöra qetki ‘Anutu öŋgöŋgöŋi ketaŋaŋgö kezapqetok azia,’ mewö qetketka malman.
77 Mewö mala amötqeqegö könaŋi mi Anutugö könagesöurupŋi kusum
eŋginöŋga mi möt kutuba uruŋini meleŋgetka Anutunöŋ siŋgisöndokŋini saŋgoŋda mosötma.
78 Anutuninan uruŋan jöpaköba ak kömum neŋgimakza.
Mewö aka mesohol köl neŋgiba undiŋi euyaŋgöreŋök ali gilikbilik akza.
Mewögöra neŋön mönö waŋgaraŋ surui aukŋe asaribingö akzin.
79  * Ais 9.2Nini pandamanöŋ jipjap taringa kömupkö kondotkondot Toŋan aum köl neŋgimakzapmö, wehön jiliŋbölaŋ kota qaknine kuŋguba mem asarim neŋgima.
Mem asarim neŋgiiga luaigö könaŋi aukŋe asuhui eka miaŋgöreŋ aŋgota tiba kinbin.” Zekaraianöŋ mewö jiyök.
80 Morö Jon yaŋön qariba wahöriga Uŋa Töröŋan inahöm waŋgiiga Anutugö kolek azi köhöikŋi ahök. Mewö aka gölme qararaŋkölkölŋe mala mali nalöŋan kam kuŋguiga Israel könagesö yeŋgö jeŋine aukŋe asuhuba qenjarök nupŋi könahiba meyök. Mewö.

*1:5: 1 Hist 24.10

*1:15: Jaŋ 6.3

*1:17: Mal 4.5-6

*1:19: Dan 8.16; 9.21

*1:27: Mat 1.18

*1:31: Mat 1.21

*1:32: 2 Sml 7.12, 13, 16; Ais 9.7

*1:37: Jen 18.14

*1:46: 1 Sml 2.1-10

*1:48: 1 Sml 1.11

*1:52: Job 5.11; 12.19

*1:54-55: Jen 17.7

*1:59: Lew 12.3

*1:76: Mal 3.1

*1:79: Ais 9.2