5
Jesus duruk motongar kuting bo te daigam ale kingdom ko munan sang kariimet nunga maonam
(Luke 6:20-23)
Se Jesus kariimet suen biya nunguningkiri nungarkam ale duruk motongar bo te tarigi daigam.* Moses girakala Duruk Sinai mu te Kaem ko law kariimet nungaram. Mu turantala, tom imi te Jesus duruk motongar bo te daigam ale munan Kaem ko kingdom ningi anirukko mu kariimet nunga kausam: chapter 5 nama 7. Se kariimet nu kowom karoman mu la tai nu kote bolala awuman, se nu nunga kausa duap beteram ale iwita balukaso:
“Kariimet nongomang motam ningi
ikisan nuna me terong, mu amilmilamonko;
Kaem ko kingdom mu nononga.
Kariimet mo niawasan mu amilmilamonko;
nuna nongomang motam sokel taukko.
Kariimet nongomang motam lila biya se
kutekam, mu amilmilamonko;
ali lilim la mu nononga ali.
Kariimet munan ningo diram umu inang
yu ko kuakoyam ko kua lagasan, mu amilmilamonko;
nuna mel ko kua lagasan mu tamonko.
Kariimet kua kapa se saki alo
nongomang nungarsan, mu amilmilamonko;
nuna uwutatala nungumik te aratukko.
Kariimet nongomang motam dirkiriyam
se suanta Kaem kote la bita lagasan, mu amilmilamonko;
nuna Kaem arigimonko.
Kariimet marolila ko sokel tagi lagasan, mu amilmilamonko;
nuna nunga balmon, Kaem ko kuriang alo, mamonko.
10 Kariimet munan diram betesan ale ko
ikup gisan, mu amilmilamonko;
Kaem ko kingdom mu nononga.
11 “Bare ikialko. Ani ago ko bala memek ningarmon, ninga bita maguwumon, agi kawel munan te den duap duap nego ko balmon, mu amilmilaralko. 12 Munan uwuta ningimik te aratuk, mu neneman nungeruk se amilmilaralko, mu awuk, ko koma yawara aromemek mu duruk wonong te ninip te aniso. Munan imi koma suanta tala prophet alo nungumik te beteman.
Gagi yaman se nikinang
(Mark 9:50; Luke 14:34-35)
13 “Nina mu ali ewere ko gagi yaman. Bare gagi yaman mu ko yaman menaso, mu awuk ta mamon se aking yaman gemarukko? Ko yaman menaso mu ta mena. Am waru sapara se nasiwik te ira kalakumu namamonko.
14 “Nina mu ali ewere ko nikinang. Ana nikinang me kaluwunakko: Ephesians 5:8-9; Philippians 2:15-16; 1 Peter 2:12. John 8:12 ago arikko. Wonong bo duruk awote wetang te aniso mu kaluwura koma mena. 15 Uwutatala, kariimet lam kasasan mu kani bowa ningi me betesan. Nuna kualala betesan se kariimet kawam te anisan mu suen la nikim nungarso. 16 Se koma suanta tala, nikinang nenengate aniso mu me kaluwuralko, wetang te kariimet motam te beteral se nenenga munan ningo mu arigimon, ale nenenga Nenet duruk wonong te bagoso mu nup patawumonko.
Jesus law ko balukaso
17 “Nina ikial ani law se prophet alo nunga den Juda alo nunga bala te law se prophet alo nunga den mu Kaem ko den Old Testament te mu lilim ko balso. menawurikko tairem iwita ikial bore ko. Mena. Ani menawurikko me tairem. Bare ani karo tuek, ko nunguning wetang awurek, ale ko ura bita saparikko tairem. 18 Ani nunguningta ninga manorsam, taiti se ali mu menaruk agi wore, den umu ko ponor gotek bo ta me yumurokko, am aniruk laga ko nunguning aratu saparukko. 19 Buta se awiriya karo tua ko den mu ponor gotek bo sarumu due ko beteso, ale saki alo me karo tumonko nunga manarso, mu nu duruk wonong ko kingdom ningi nup mena bagarukko. Bare awiriya den mu diram la karo tuso, ale saki alo nunga kasurso, mu nu kingdom mu ningi nup biya bagarukko. 20 Nina ninguru ikialko. Nina diram la me karo tual, ale Pharisee alo se law ko kausa kari alo betesan iwita beteral, mu nina kingdom ningi me kasu naguralko.
Nangamang ikup dingumura ko den
(Luke 12:58-59)
21 “Girakala la den balu beteman se aniso mu nina ko ikia biya: ‘Ni kari me moar se kuerukko. Awiriya kari moso se kueso mu nu den te sanamarukko.’ 22 Bare ani ninga manorsam, awiriya bo ko gomang magoso, mu nu den te sanamarukko. Se awiriya bo den memek manarso, mu nu kari bibiya nomokete sanamarukko. Se awiriya bo manarso, ‘Ni ngualara! Kua namarko!’ mauk, mu nu tama ningi namara ko lage te numi beteso.
23 “Buta se ni altar duap te Kaem munan tuiko negawa, ka bo bita maguwurem se gomang ikuwawaram mu ko kamin ares mauk, 24 mu ni ka munan mel mu altar duap ningi awur, ale kote namar ale ilak den nunguru, asele piler tair ale ka munan Kaem tuiko.
25 “Aking kari bo ni den ningi ka bitirukko kerak namawuruk, mu lage luan te ta wore yam ilak den nunguruko. Mena mu, nu ni den ariga ko kari kuting te ka bitiruk, se baluk se dirdir kerak nama talipara ningi ka bitirukko. 26 Ani nunguningta ka manorsam, ni umu te baga laga, ka ikup suen la kututuwur nunguningkiri bore asele ni aratuko!
Imet-kari numi karogo diram me bagara ko den
27 “Nina den imi ko ikiman tala, ‘Nika imet agi ka kari bitar ale imet agi kari bo kilitik ilak me no giko.’ 28 Bare ani ninga manorsam, awiriya imet bo arigiso ale yumura la motam barasoso se ilak anirukko ikia taso, mu nu maingkala gomang ningi la ilak aniram. 29 Sinar toko! Ni ka motam sengam mu memek te ka saparuk agi mu, galuwur ale saparko. Kimik nuamur suanta maga namaruk mu terong. Bare kimik lilim la ago tama ningi ka sapara mu me terong. 30 Uwutatala, kiting sengam memek ningi ka saparuk agi mu, bataguru saparko. Kimik nuamur suanta maga namaruk mu terong. Bare kimik lilim la ago tama ningi ka sapara mu me terong.
Nuwus kuari nunumi betera ko den
(Matthew 19:9; Mark 10:11-12; Luke 16:18)
31 “Se nina den imi karogo balman se ikiman, ‘Kari bo ko nuwus karuk, mu nu imet umu kaoram ko tam gawa bataguk ale tuokko.’ 32 Bare ani ninga manorsam, kari bo nuwus am diram la ilak bagaram, bare duap bo mena, am imet umu kaoram, mu kari mu memek beteram. Bare nu nuwus mu memek te tala beteram. Se kari i bo imet mu tauk, mu nuna wete memek beteman.§ Nuwus kuari nunumi betera ko den: Deuteronomy 24:1; 1 Corinthians 7:10-11.
Mel bo ko nup balu se den me kaloko
33 “Se den bo tala girakala balu beteman mu iwita: ‘Ni anapeya ko Biya ilak den kalem, mu diram la bita sapar ale me kulukuruko.’ 34 Bare ani ninga manorsam, nina anapeya ko den kaolal agi mu, mel bo nup balu se me kaolalko. Duruk wonong mu nup balu se den me kaolalko; mu Kaem ko daiga kuwim. 35 Agi ali imi nup balu se den me kaolalko; mu noko suwik te awura kuwim. Agi Jerusalem nup balu se den me kaolalko; mu King Biya ko wonong. 36 Se aking nengeta ninimi balu se den me kaolalko; mu awuk, nina ninga nemene gawa bo tal ale gurugal se kaetam agi siraram ko aratukko mu me terong. 37 Buta se nina aing malko agi mu, eng am ‘Aing’ malko, mena ko agi mu, eng am ‘Mena’ malko. Den saki saki karogo balsan umutang mu kari memek Satan kote taiso.* Kaem nup balu se den sokel me tunakko: Matthew 23:16-22; James 5:12.
Kilek memek ko koma me bitarko
(Luke 6:29-30)
38 “Nina den imi balman se ikiman, ‘Awiriya bo motam galuwurok, mu nuna koma ko nu motam galuwumonko. Se awiriya bo kore kulukok, mu nuna koma ko nu kore kulukurmonko.’ Bo kilek memek kete bitiruk, ko moke me bitarko: Romans 12:17-21; 1 Peter 2:23. 39 Bare ani ninga manorsam, kari bo ka bita maguwurok, mu koma ko ni nu me bita maguwurko. Kari bo kol kuting kulukok, mu komasang gurugu se agotala kulukokko. 40 Se kari bo ikup te ka bitiruk ale ko diara ka guang taukko baluk, mu yam tui, ale ka guang ningo bo karogo am tuiko. 41 Se kari bo ko melmasak gi ale ilak kilometre suanta namarko ka diruwurok, mu ni kilometre bo agotala ko ilak namarko. 42 Se kari bo mel bo ko tukunangaruk ale ka isuok, mu amilmil te am tuiko. Se kari bo ka mel bo tauk ale aking maingte kisokko baluk, mu ni me guramurko, am tuiko.
Kariimet ningo ta memek ta kua nungara ko den
(Luke 6:27-28,32-36)
43 “Den imi betela balman se aniso, ‘Nina kariimet ninga kuesan mu kua nungaralko, bare awiriya nengerak ningo mena mu me kua nungaralko.’ 44 Bare ani ninga manorsam, kariimet nengerak ningo mena mu am kua nungaralko; ale kariimet ninga bita maguwusan mu nunga guranek beteralko. Jesus: Luke 23:34. Stephen: Acts 7:60. Romans 12:14,17-18 ago arikko. 45 Mu asele nina ninga Nenet duruk wonong te bagoso mu ko kuriang bagaralko. Nu kari ningo ta, memek ta worem suanta wore nungarso, ale tuwik suanta tala wore nungarso. 46 Bare nina kariimet ninga kuesan mu la kua nungarsan, mu nina anape ningo ningi tasan? Mena. Takis tata kari uwutata bitawasan! 47 Ale nina ninga sikisaki alo la amilmil den nungarsan, mu kariimet bala ningo awuk nego ko balmonko? Mena. Kaem ko me ikia alo munan soworta bitawasan. 48 Buta se, ninga Nenet duruk uningi bagoso mu ningo se yawara nunguningkiri, buta se nina ningo se yawarakala la beteralko.

*5:1: Moses girakala Duruk Sinai mu te Kaem ko law kariimet nungaram. Mu turantala, tom imi te Jesus duruk motongar bo te daigam ale munan Kaem ko kingdom ningi anirukko mu kariimet nunga kausam: chapter 5 nama 7.

5:14: Ana nikinang me kaluwunakko: Ephesians 5:8-9; Philippians 2:15-16; 1 Peter 2:12. John 8:12 ago arikko.

5:17: Juda alo nunga bala te law se prophet alo nunga den mu Kaem ko den Old Testament te mu lilim ko balso.

§5:32: Nuwus kuari nunumi betera ko den: Deuteronomy 24:1; 1 Corinthians 7:10-11.

*5:37: Kaem nup balu se den sokel me tunakko: Matthew 23:16-22; James 5:12.

5:38: Bo kilek memek kete bitiruk, ko moke me bitarko: Romans 12:17-21; 1 Peter 2:23.

5:44: Jesus: Luke 23:34. Stephen: Acts 7:60. Romans 12:14,17-18 ago arikko.