TIRI PAPIA QIZEC
MITI RAŊɊA
â
MITI ɊÂRI
Published by
THE BIBLE SOCIETY OF PAPUA NEW GUINEA
Port Moresby — Lae 1
The Bible
in the
Kâte Language
of Papua New Guinea
64P
(c) B. S. P. N. G. 1978 5,000
ISBN 0 647 02571 X 2
FUŊNE QAQA DÂŊ
Papia neŋgocne sâko kecʒi fua‐ŋarekac irec ʒâŋe TIRI PAPIA QIZEC, iŋlisdâŋko HOLY BIBLE mueŋgopeneŋ. Papia qizec irec maŋnao Miti Binaŋ raŋɋane â qâricne furu jaha qâreŋke‐fârekicne fokac, dâŋ tofane moc mi behekicne. Mârâc jaha mitiŋic raŋɋane â porofete jaŋe Anuturaonec Biŋebiaŋ â Sâcmutâc dâŋ erâ dâŋ wiac gâcne gâcne mana warembiŋ i mecne, â juku ʒâhec Jesuzi mâreŋko fuarâ motecfâcne mitidâŋ jaza qazuc ewec i mecne, erâ wâc Jesu motecfâcne jaŋe miti fuŋne mu qâreŋ embiŋ i mâmâc papia qizec ʒirec maŋnao qâreŋkekicne forakac hâcne. Irec TIRI PAPIA QIZEC kecʒirec maŋnao dâŋ forakac izi ŋic juwicnaonecteaŋ juwefumbiŋ jaŋerao Anuture dâŋ â eebapa‐ticnere fuŋne mutaniŋkehuc juweczi jukac jaha.
TIRI PAPIA QIZEC neŋgocne sâko bâfâuckepene dâkâne sâko jajahec ekac, moc irec ʒâŋe MITI RAŊɊA, â moc irec ʒâŋe MITI ɊÂRI mueŋgopeneŋ. MITI ɊÂRI irec papia qizec fâri wâmbuŋne bajueŋgopeneŋte fuŋne piticne manaeŋgopeneŋ, â MITI RAŊɊA ine mârâc jaha Kâtedâŋ‐nâŋecko mi bâtikiekicnere fuŋne boc mi mana warembeŋ â mi mana taraŋgopeneŋ.
MITI RAŊɊA â MITI ɊÂRI maŋnao papiane papiane forakac i dameŋ mocjahao mi qâreŋke‐fârekicne, me qâreŋkerâ izia wâc mi qâzuckepie papia qizec fuawec. Aricne, papiane papiane i qanaŋ buc buc qâreŋkerâ bajumbiŋ. Izi juku ʒâhec ine irec dâŋ muc manac ekupie sâckeme MITI RAŊɊA â MITI ɊÂRI irec papia sasawa qâzuckepie TIRI PAPIA QIZEC fuawec hâcne.
TIRI PAPIA QIZEC kecʒirec maŋnao papiane papiane gaŋ wiac forakac irec namba i mârâc jaha MITI ɊÂRIo râekicne irec sâc jâmbâŋ mâcne, hatane piticne moc râekicne. Ine Fufua Buk â Jeremia papiao honeeŋgopeneŋ irec sâc. I papia sisipiric boc fuazacte gaŋte namba i dâŋ fufuŋkenao kâcɋene qâreŋkekicne hâcne. Erâ ombâŋne ombâŋne irec namba wiac mârâc jaha rehac qaŋeŋnao râe rakicne fowec hata i wâc behembeŋ. Papia kecʒirec maŋnao ombâŋne ombâŋne tarame sâc siŋsiŋ mocwâc mi bâfuaniŋmu, aricne, siŋsiŋ irec okacne ombâŋne ɋâricnere namba râekicne fokac hâcne.
Dameŋ gâcnao ine Hebiraio me Grikdâŋko ombâŋne jajahec irec dâŋ i Kâtedâŋko wâc sâc ijaha bâfâuckenaŋte quŋkerâ qâhâckehuc ombâŋne mocjaha sawa râembeŋ. Ehuc irec ma i rehac qaŋeŋnao ʒiŋuc râekicne: 5–6, me 16–17. Izi ʒiŋuc nâzâkac hâcne: Ombâŋne jajaheczi mocjaha ekopirec.
Dâŋ gâcne irec râpenao bâpiŋ ma kecʒiŋuc * râekicne fokac. Ma iŋucne honerâ ʒiŋuc manazo: Ma ihec dâŋ irec fuŋne rehac tataranao qâreŋkekicne. Iŋuc manahuc juwic fipie wahame bâpiŋ ma ŋifecnao dâŋ irec fuŋne woserâ mananʒepieŋ.
Riŋkoa ma kecʒiŋuc ( ) wâc bâfuaniŋmu. Ma irec fuŋne kecʒiŋuc fokac: Sacmaŋko dâŋ fokac i papia raŋɋane gâcnao mi qâreŋkekicne, i mitiŋic gâcne jaŋe ʒâhec ʒuhuckerâ qâreŋkembiŋ mecne.
MITI ɊÂRIo gaŋne gaŋne dâŋ qizecne forakac irec juwicnao papia gâcnere ʒâŋe gaŋ rukec‐ticnehec fokac izi ʒiŋuc nâzâkâc: Binaŋ bakicne 3
me dâŋ mukicne irec binaŋ â dâŋ âgone i papia ʒâŋene mufuakicne ira fokac wâc.
Rehac qaŋeŋnao papia gâcnere ʒâŋe râekicne izi ʒiŋuc mufua‐nârekac: Dâŋ qâreŋkekicne fokac irec âgone papia gâcnao bâfuazo wâc. Rehac qaŋeŋnao papia ʒâŋene râekicne i bâmbembeŋkehuc râekicne. Eme ʒâŋe bembeŋ irec fuŋne i papia ʒâŋe biri fokac ira hone tarazo, ira hâcne ʒâŋe fâri â ʒâŋe bembeŋ i mâmâc râe‐fârekicne. MITI ɊÂRI baju warembeŋ ira miti papia raŋɋanere ʒâŋe bembeŋ sasawa i Iŋlisdâŋko râekicne, TIRI PAPIA QIZEC ʒira ine Iŋlisdâŋ beherâ Kâtedâŋko sawa qâreŋke‐fârekicne.
Erâ dâŋ moc. TIRI PAPIA QIZEC kecʒirec maŋnao papia buc buc forakac sâc irec dâŋ â fuŋne piticne mananiŋte bafic‐ŋopahuc fufuŋkenao mumuʒâwe dâŋ bembeŋne bembeŋne râe rakicne wâc. Eme mumuʒâwe dâŋ tarame sâc mitidâŋ fârine fuŋkekac. Mumuʒâwe dâŋ i qâreŋ piticnezi qâreŋkekicne, â dâŋ fârine i ine qâreŋ kâcɋenezi qâreŋkekicne.
Erâ moc. Mumuʒâwe dâŋko qâreŋ hawari kecʒiŋuc fuakac wâc: B. C. Qâreŋ hawari izi ʒiŋuc nâzâkac: Wiac mukicne â binaŋne bakicne i Jesuzi mâreŋko mi wahawec dameŋ ira fua‐fârewec.
MITI RAŊɊA
MUMUJAŊGEŊ DÂŊ
MITI RAŊɊA maŋnao papia buc buc 39 sâko râekicne forakac. Eme MITI RAŊɊA irec binaŋ maine â fâri hândâŋne i kâuc mi baŋgopeneŋ. I mârâc jaha Binaŋ Papiao bâmbembeŋkehuc râekicne fokacte hone manac efâreeŋgopeneŋ. MITI RAŊɊA irec papia qizec ine mi fonârewec. Ire MITI RAŊɊA i Kâtedâŋ‐nâŋecko wâc bâtikiepie fuaocte Kâte Qâhâcte Tutumaŋzi ŋic gâcne mucjopame bâbâtikie gie fuŋkerâ bambiŋ. Erâ bahuc juwefukupie jara 5 tarame batarambiŋ.
MITI RAŊɊA dâŋqâreŋ‐ticne fokac i mârâc jaha jâmbâŋ, Wofuŋ Jesu Kristo e mâreŋko waharâ mi fuahame mu qâreŋ ekicne. Mose â porofete erâ mitiŋic gâcne jaŋe Tiri Mârozi esoc qafeŋ ejareme qâreŋkembiŋ hâcne. Dâŋ hatane â hawarine fuŋne fuŋne qâreŋkembiŋ, gâcne binaŋ, gâcne sâcmutâc dâŋ, gâcne miti fuŋne, gâcne gae mumuteŋ, gâcne findaŋdâŋ, gâcne okac babazu dâŋ, â dâŋ gâcne gâcne. Erâ i Anuturaonec sasawa, ŋicdâŋ omane mâcne.
MITI RAŊɊA i mâc mi fuawec, aricne. Ʒiŋuc manaŋgopeneŋ: Anutuzi mârâc jaha Abraham rowosâerâ ehec â ɋâricfâc‐ticne, Israe ŋic hâcne, jaŋehec ʒâʒâfic ewec. Eme ʒâʒâfic irec dâŋmiti i Anutuzi Sinai tikio Mose râcnewec, erâ wâc porofete â mitiŋic raŋɋane gâcne jare warehuc juwec. Eme jaŋe Anuture dâŋ qâreŋkembiŋ dâŋ sasawa izi ʒâʒâfic raŋɋanere miti me MITI RAŊɊA ekac hâcne.
Juku ʒâhec ine Jesu e Anuture Ŋokâzi mâreŋko fuarâ juku socticnezi sâqocnaonec batarac‐nâpohuc Anutuhec ʒâfic‐nâpowec. Dameŋ ira ʒâʒâfic raŋɋane rârieha ɋâricne fuawec, mâc dâŋmiti‐ticne ine mi râriewec, i fokac jaha. Irec kecʒiŋuc mi muzo: MITI ɊÂRI sawa bajuhuc MITI RAŊɊA sâcne behezo. Iŋuc misac. MITI RAŊɊA hâcne MITI ɊÂRIo dâŋ forakac i mana taranaŋte hata bâʒâwe‐nârekac. MITI RAŊɊA kâuc bahuc MITI ɊÂRI mana utuckerâ, me mana tararâ babaju i mi fokac. Wemocte? Wiac MITI RAŊɊA i Anuture tiridâŋ jaha i. Maŋnao Anutuzi tâpiri‐ticnere fuŋne, ʒoɋac‐ticnere fuŋne, tiri kimbeŋ‐ticnere fuŋne, tiŋne juju‐ticnere fuŋne, buuruc‐ticnere fuŋne, maŋjauŋ‐ticnere fuŋne â aki anonoc‐ticnere fuŋne i mâreŋko â ŋic ŋondeŋko bataniŋkehuc nâzâ nâwotuc eme honeeŋgopeneŋ. Ŋifec ine mâreŋŋic fuŋne‐nâŋec wâc mu rituc eme hone manac eeŋgopeneŋ. Ine hâcne, MITI RAŊɊA irec maŋnao dâŋ forakac i Anutuzi Israe ŋic jaŋe kikefuŋfâc‐ticne erâ juniŋte rowosâec‐jopawec, erâ hone bafic ejarehuc soŋaŋ‐jopawec â jowac‐jopa warehuc juwec irec dâŋ â binaŋ sasawa i nâzâ mutâc ehuc mujaŋgeŋkekac. Ŋifec ine ŋic micrereŋhec â qaqatarahec jaŋere binaŋ i mâmâc bakac.
Wofuŋ e Anutu fârine, Wofuŋ e Anutu fârine (Ŋicwofuŋ I 18:39), dâŋ izi 8
hâcne MITI RAŊɊAnere dâŋ qizecne, dâŋ izi hâcne MITI RAŊɊAnere dâŋ gâcne irec guriŋ bakac. Wofuŋ e mocjahazi Femicne jukac, e mocjahazi wiacte wiac irec bâbâfua â irec rune. “Wiac sasawa eraonec wareekac, â erao siŋkerâ foekac, â erao rafâreekac. Mumuteŋzi mumuteŋ i erao ʒuhuckeme ʒuhuc foraʒihuc juzejec sanaŋ.” MITI RAŊɊAo dâŋ moc mâcne, izi hâcne papiane papiane neŋgocne sâko forahuc Anuture fuŋne mujaŋgeŋkekac. Ŋifec ine ʒiŋuc mujaŋgeŋkekac wâc: Ŋic â wiac sasawa i Wofuŋte rurumaŋko jufâreekac, i ere wahamicne, ere mume rereŋ, ere kiŋaŋ qaqa. Ŋiczi mâcne, Anutuzi juju â eebapare sâcmutâc râeekac, ere micdâŋzi mocjaha fârine ekac.
MITI RAŊɊA i jâmbomac qanaŋ kikefuŋ raŋɋane, Israe ŋicguru jaŋere TIRI PAPIA QIZEC ewec. Jaŋe Anutu mai ecnehuc wose manac ejumbieŋ. Ehame maŋnao dâŋ forakac izi âkesiŋ‐jopawec, hemiriŋ‐jopawec erâ hâbi tâpiri bâfua‐jarewec. MITI RAŊɊA i Jesu Kristo â motecfâcne jaŋere MITI PAPIA QIZEC jaha ewec. Ehame Jesu e jahacne MITI RAŊɊAre maname fewecte motecfâcne jaŋe wâc iŋuc jaha manapie fewec. MITI RAŊɊAzi Jesure hata bâʒâwewec. Miti RAŊɊAo Anuturaonec bâbâpiaŋ fuaocte dâŋ mukicne i hâcne Jesurao fâri fideteŋnehec efârewec.
MITI RAŊɊAo dâŋ qâreŋkekicne forakac i gâcne Judaŋic dameŋ ira jumbiŋ jaŋere biŋe sawa qâreŋkekicne, jaŋe sâsâc gie â ʒaʒawie gie bahuc juniŋte irec hatane jaza jowatuc ewec. Dâŋ gâcne gâcne ine Wofuŋte kikefuŋ ʒâʒâfic ɋâricnere maŋnao juŋgopeneŋ nâŋâcne biŋe mâmâc ekac. Wemocte? Judaŋic jaŋe qaqatara bâfuambiŋ iŋuc jaha nâŋâc bâfuaeŋgopeneŋ, jaŋe Anutu râpecke jumbieŋ iŋuc jaha nâŋâc eeŋgopeneŋ, jaŋe Anuture dâŋ â ŋicdâŋ bâsifuckerâ baju jumbieŋ iŋuc jaha nâŋâc eeŋgopeneŋ, Anutuzi bâtiŋ‐jopawec iŋuc jaha nâŋâc bâtiŋ‐nâpoekac, jaŋe rowosâec‐nâporâ naru motecfâc‐ticne bacnâpowec. Irec MITI RAŊɊAo dâŋ fokac i nâŋâc mâmâc rocnâpokac, nâŋâcne biŋe mâmâc ekac, nâŋâc wâc mana rereŋ â mana maŋ enaŋte. Anutuzi Israe ŋic dâŋ jarewec ijaha nâŋâc nâre tahac ehuc juekac, maŋ qâqâtâc‐nâŋecte nânâ, juju ɋâri bâbâfua. Irec moc e MITI RAŊɊA wose manac ehuc juocmuzi MITI ɊÂRI wâc mana utuckehuc mana‐hâmoocmu.
MITI RAŊɊA i mo dameŋko qâreŋkekicne?
Papia‐ticne buc buc i mo dameŋko qâreŋke‐fârekicne i mi mana sanaŋkeŋgopeneŋ. Mâc kecʒiŋuc sawa ine hone manac eeŋgopeneŋ: Papia gâcne i mârâc jaha jâmbâŋ fuŋkerâ qâreŋkekicne. Eme juku ʒâhec Judaŋic jaŋere ŋicwofuŋ fuŋkerâ jumbiŋ dameŋ ira ine papia mârâc qâreŋkekicne i qâzuckembiŋ, erâ papia gâcne ʒuhuckerâ qâreŋkembiŋ. Erâ ʒiŋuc honeŋgopeneŋ wâc: Papia gâcne i dameŋ biaŋnao â gâcne ine dameŋ sâqocnao qâreŋkepie fuawec. Â moc ine Babe mâreŋko kâpâcwâru dameŋ‐jeŋic tarame mâreŋ‐jeŋicko risiembiŋ dameŋ ira porofete gâcne jaŋe fuarâ ŋicfâc‐jeŋic miti heɋâre‐jarembiŋ â Wofuŋte ufuŋ baniŋte hota‐jarehuc papia gâcne qâreŋkembiŋ wâc. Jaŋe iŋuczi iŋuc ewefukupie MITI RAŊɊA fua‐fârewec hâcne. Fua‐fâreme Jesu mâreŋko fufua‐ticnere dameŋ i bembeŋkewec.
MITI RAŊɊA i mo dâŋko qâreŋkembiŋ?
I ŋiczi qâreŋkembiŋte ŋicdâŋko jaha fuawec. Papia‐ticne gâcne irec dâkâne moc moc i Aramea dâŋko qâreŋkekicne, â gâcne sâko ine Judaŋic jaŋere dâŋko, Hebiraio dâŋko hâcne qâreŋkembiŋ. Mâc Hebiraio dâŋ i ŋic 9
afecnezi sawa manambiŋte juku ʒâhec Grikdâŋko wâc bâtikiembiŋ, eme ŋic bocjahazi sâcne wose manac embiŋ. Grikdâŋko bâtikiepie ʒâŋene “Septuaginta” mumbiŋ. Septuaginta i dâŋnâŋecko “70”. Ŋic 70 jaŋe bâbâtikie gie bambiŋte papia ʒâŋene iŋuc hâcne mumbiŋ. Bâbâtikie gie i Jesuzi mâreŋko mi fuaha jara dameŋ 250–130 irec maŋnao bambiŋ. Eme irec faicnao juwefuku ʒâhec Septuaginta irecnec mocwâc Romadâŋko bâtikiekicne, papia qizec irec ʒâŋe ine “Vulgata” mumbiŋ. I jara 390–405 dameŋ ŋondeŋ ira ekicne. Erâ i sawa mâcne, juku ʒâhec juwefuhuc ŋicguru bocjaha jaŋere dâŋko bâtikiekicne wâc. Eme ʒi MITI RAŊɊA Kâtedâŋ‐nâŋecko fuakac i Hebiraio dâŋkoŋec mecne, Iŋlisdâŋkonec mecne erâ Ʒiamaŋ dâŋkonec mâmâc honehuc bâtikiekicne.