1  + o 11:1 Luk 5:33*Busin ti tombe Yesu monalohak vu taaku ti. Lohak lung la le mem yite maanggêêm ti nêêl vu nambe, “Omaaho Bop, otaahu hey hôôk lohakin naambe hey e aanohak naambe vaati, yik naambe sen bôôy Jon taahu yite maanggêêm-asôôto.” 2 Tombe nêêl vu sil nambe, “Ham anohak naambêênjo naambe,

5 Tonde Yesu nêêl vu sil nambe, “Ham-anjo ti na vu yite omaaho ti hôôk busin lavuun-ambe naanêêl naambe, ‘Hali, gambu vanôôn kamu yaal vu sa, 6 in sanêêngg vaatêêvak ti monalaam taaku diin-ambe valu-vu sa, le sanêêngg vanôôn sen saambu vuu-to ma.’ 7 Tombe omaaho sen neep hôôk bayêên alôô-to le naanêêl nom vu naambe, ‘Game ganjêêvu sa le, in vinavi vaayiiy lung la de hey o unoopasiv-aso naahop la, om same aalohvu nambe sa kandi be saambu va vu hong e.’ 8  + o 11:8 Luk 18:5*Ke, om sa naanêêl vu ham naambe me-le ka bu naambe yite omaaho om kandi be naam bu vanôôn vu le, nganjo ka navu va sen naale mokataangg lôôt-anju, om le kandi be naam bu va sen nativak in-anju vu yi.

9 “Om sa naanêêl vu ham naambe ham kataangg va vu Anutu ond le bu vu ham, de ham salo ond ham e naatokak, tonde ham anyiis ak vinavi ond Anutu le gataahin in ham. 10 In hil pin sen davu kataangg Anutuu-to ond sil e gako, de hil sen davu salôô-to ond le daatovu, de hil sen dayiis ak vinavii-to ond Anutu le gataahin vinavi in sil. 11 De naambe ham ti noow kataangg paahuung vu mangganaan, ond mak mangganaan e bu nyêêy anipaya ti vu? Malis. 12 De naambe unoopasiv ti kataangg kokalêêh kaalus vu mangganaan, ond mak le bu gaalivang vu? Malis lôôt. 13 Ham hil anipaya voon-ate, lemu ham akam navu noom-aso be ham navu va nivasa vasa vu sil, om ham anjak ni bulôôt naambe hamate Mom sen nando baandonii-to le biing Vavi Vaambuung naam vu hil sen davu kataangg vu yii-to.”

14 Yesu hatiiy mamu nipaya ti ka ma hato la in omaaho ti lung la, tonde mem omaaho sen ka maa-to vakaas, tombe hil pin lavindis lôôt, 15  + o 11:15 Mat 9:34; 10:25*lemu hil vaalu lanêêl nambe, “Mamu nipaya-te yêêv Belsebul vu niwêêk vu yi ondeey natiiy mamu dala in omaahonôôn.” 16  + o 11:16 Mat 12:38*Tonde hil vaalu yoo lawiingin nambe sahi Yesu om sil tambe yi nambe biing taahu taahu jak va niwêêk baandoni ti be sil lanji. 17 Lemu lak sil alondpayo ni om nêêl vu sil nambe, “De naambe hil taaku bop ti yoo lanyiis sil-ambe baasuh sil na lu yuuh, ond sil-ame lalohvu nambe mando nivasa le. Tonde hil bayêên ti baasuh sil na lu yuuh ond sil-ame le mando nivasa le. 18 De naambe Saalang gatiiy yite kul vaha mamu nipaya-so, ond sil o Saalang-aso yoo laasuh sil la lu yuuh, tombe sil e mando javuh ti naambe tana? Malis. De ham nanêêl nambe sa natiiy mamu nipaya lak Belsebul-ate niwêêk, 19 om saanjingin ham e.

Hamambe Belsebul navu niwêêk vu sa, tonde lati navu niwêêk vu hamate hil vaalu be datiiy mamu nipaya dala in omaahonôôn? Yik Anutu timu, om hamate hil-anju le daanêêl vu ham naambe ham oo nakaas paya. 20  + o 11:20 Eks 8:19*Om sen Anutu navu niwêêk vu sa be sa natiiy mamu nipaya dala in omaahonôôn, om ham anjak ni naambe Anutu laam nanggin yite hil hôôk ham lavuun gêên-anjo.

21 “De naambe omaaho niwêêk ti nama nôôh yite va ngaamong-ate be yoo ganggin yite bayêên niwêêk lôôt, ond yite va pin oo le mando nivasa. 22  + o 11:22 Kol 2:15*Le sim naambe omaaho ango niwêêk lôôt balup-ambe nyiis ngaamong vu be savok omaaho angôô-ju, ond le bu vêêl yinêên va ngaamong-ate sen omaahôô-ju yoo wii-having nambe le dôôvu yii-to, tonde gatiiy yinêên va pin na vu hil vaalu.

23  + o 11:23 Luk 9:50*“Omaaho ti nambe same sate omaaho yi le, ond nayiis ngaamong vu sa. Yik omaaho ti me-nasupin omaahonôôn having sa le, ond natiiy sil-ambe

davuuh taale.”

24 “Mamu nipaya nambe gato na in omaaho ti, ond yoo monana taaku lumbalaamb in nambe naatovu taaku vuuti be sawaah yi dôôk, le me-naatovu le, ond le naanêêl naambe, ‘Mam sa naah sa baangg sen sa nando hôôk bôôy-ambe sa laam-ato.’ 25 Tombe laah valup e yi de sil lasêêh bayêên-anju be latongin lung la, 26  + o 11:26 Jon 5:14*tombe la hako mamu namaavaalu be vindak yuuh sen sil anipaya savok yii-to, le mem lalom-ambe lalukala dando hôôk bayêên-anjuuto. Tombe bôôy ond omaaho sen mamu nahôôvuu-ju nando paya, lemu gêên le mando nipaya valok-ate lôôt.”

27  + o 11:27 Luk 1:28,42,48*Yesu nêêl vakasin-anjo de hil ngeeyaata lôôt daale, tombe vêêh ti teey la vu Yesu nambe, “Vêêh ti sen hako hong bôôy-ambe vu sum vu hong-ato ond yoo ka vasa.” 28  + o 11:28 Luk 8:15,21*Le Yesu nêêl nambe, “Ôôye, hil sen dango Anutu-te vakasin-ambe davu taamuyin-ato ond mem sil akand vasa.”

29  + o 11:29 Mat 16:4*Hil ngeeyaata lôôt daahen dasupin dalaam tonde Yesu nêêl vu sil nambe, “Ham hil anipaya sen gêên-anjo. Ham awiingin nambe ham angge taahu taahu ti, lemu same le aambiing taahu taahu ti vu ham e, yik ham akam bu Yona-te taahu taahu mu. 30 In bôôy hil Ninive layi Anutu wiing taahu taahu lak Yona, tonde yik nambêênja Anutu le biing taahu taahu vu ham hil sen gêên-anjo jak Omaahonôôn Noow. 31  + o 11:31 1King 10:1-10*Om vu busin taamusin sen Anutu gangoyin omaahonôôn-ate vakasin-ato ond vêêh alulemak Seba le kandi baale be naanêêl vakasin jak ham sen gêên-anjo naambe hamate nipaya neep. In vêêh alulemak-anju vu taaku nanyendangga vaaluu-ju laam in nambe gango Solomon-ate vakasin nivasa osin ka, lemu sa sen gêên sa nandôô-jo ond sa savok Solomon la, le ma de ham-ame nangoyin sa lavangg e. 32  + o 11:32 Jona 3:5-10*De vu busin taamusin sen Anutu gangoyin omaahonôôn-ate vakasin-ato, ond moow Ninive le baale be daanêêl vakasin jak ham sen gêên-anjo naambe hamate nipaya neep, in hil Ninive lango vakasin sen Yona nêêl-ato be lahilin londpayo, lemu sa sen gêên sa naanêêl vakasin vu ham-anjo ond sa savok Yona la.”

33  + o 11:33 Mak 4:21; Luk 8:16*“Hil davu taalungg hôôk lam ond me-datung lukala pêêt ahendangga le, de me-datung lukala dêêngg alo le, malis, datung lakala pêêt baandoni in nambe hil pin sen dalukalaam bayêên alôô-to lanji melangaah. 34 De gamem kaalus ond ganim naavi-te kin tumin, om naambe

gamem kaalus anivasa ond le naatum nohvu ganim naavi pin, le naambe gamem kaalus anipaya ond ganim

naavi pin e mekanu. 35 Om goo ganggin kin tumin sen nando hôôk hong-anja nivasa de mekanu me-dôôk e. 36 De naambe kin naatum nohvu ganim naavi pin-ande vuuti me-mekanu le, ond ganim naavi doos naatum naambe kin tumin natum ak hong-ato.”

37  + o 11:37 Luk 7:36; 14:1*Yesu nêêl vakasin-anju lung la tonde Palisai ti kataangg Yesu nambe na ja vanôôn gaving yi, om Yesu la valup-ambe huli-la nando bayêên alo. 38  + o 11:38 Mat 15:2*Tombe Palisai tii-juuto yi de Yesu naya vanôôn danjeen, de me-lipis nama munggin e*Hil Palisai osin hil Yuda pin yoo davu sapa bundin bôôy-ate gambum, om me-kand navu va ningook keen e, nganjo kand navu vakasin lak hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to. Naambe hil Yuda lana mop me lana maaket-ambe namand nôôh va sen hil vaalu datung-ato, ond kand navu nambe hil vaaluu-juuto silate nipaya lakala sil. Om lanom balup bayêên atombe lanjipis sil namand vêêl e mem lanja vanôôn, in kand navu nambe lanja vanôôn danjeen ond hil vaalu sen sil-ame Yudaa-to silate nipaya le dukana sil alondpayo. , tombe ka yu-yuuh lôôt. 39 Le Omaaho Bop nêêl vu nambe, “Ham Palisai ham nalipis kap osin pale dami mu, de ham alompayo ond va hôôndak osin va nipaya paya pup hôôk. 40 Ham Palisai ham akam ma. Anutu sen samu yaningg naavii-to ond yik samu yalonggpayo having. 41 De va sen nando hôôk pale yuuh ame lopayôô-to ond ham ambu vu hil sen dativak in va yuuh amêê-to, ond mem ham e angge va ninaavi osin lopayo nambe nivasa lak lung la. 42  + o 11:42 Lev 27:30*Lemu ham Palisai-so, nimeen e naatovu ham keen. Tanasin nambe sen vanôôn pasi-pasiv, jaamenjang osin gwelambum ayuuh ame pin, ond ham natung having vanôôn lak lu nomaayuuh, tombe ham navu lu ti natu salivangin vu Anutu, ond Mose-te tanasin tii-jo ham napuvu niwêêk, lemu tanasin vaalu nambe sen yaambiing va na nivalok amu, de yahengg gaving Anutu, ond yik ham oo navuuh nala. Om ham samu tanasin-anjo, de tanasin vaalu nambe sen ham navu va lu ti natu salivangin vu Anutu ond ham oo mosamu gaving-ande ham-ame gavuuh na le.

43 “Lemu ham Palisai-so, nimeen e naatovu ham, in ham oo nawiingin nambe mando hil pin amend hôôk dumb alo, osin hil gako ham jak vu talind, 44 om nimeen e naatovu ham, in ham alohvu bandumb sen neep vunin hôôk ngaanggis kambini, de omaahonôôn doosin-ambe lato layêês baandoni be lala.”

45 Tombe tanasin dangga ti nêêl laah vu Yesu nambe, “Kaputung, ganêêl nambêênja ond ganêêl vakasin anipaya lak hey having.” 46 Le Yesu nêêl nambe, “De ham tanasin dangga-so, nimeen e naatovu ham gaving,

in ham nanjingin tanasin vaalu ngeeyaata lak hil-ambe dalôôhin lôôt, lemu ham-ame nalôôh va sen dalôôhin-ato daka la vêêl in nambe ham andôôvu sil e. 47 Om nimeen e naatovu ham, in himbop-aso bôôy layiis hil sen danêêl Anutu-te vakasin langaah-ato be layimb, tombe ham oo nahaav bayêên vunakin-ate nalakando silate bandumb baandoni. 48 Om nambêênja ham oo nanêêl hamate himbop-asote dangga langaah nambe sil layiis hil sen danêêl Anutu-te vakasin langaah-ambe layimb-ato, tombe ham alompayo nivasa in va sen hamate himbop-aso lawiing-anju. In sil layiis Anutu-te hil-ambe layimb, tonde sim ham oo monavunak silate bandumb lak va mengali. 49 Ondeey Anutu sen lukook bopaataa-to nêêl lung la nambe, ‘Sale aambiing hil sen daanêêl sate vakasin langaah-ato osin sinaale-so lana vu sil, tombe hil e lambiing nindanjeen vu sil vaalu, tonde lanyiis vaalu be lanjimb.’ 50 Om nambêênja hil pin sen vu gêên-anjo, ond sil e gako nipaya nyevahaan dukanaah sen layiis hil sen danêêl Anutu-te vakasin langaah-ato, vu bôôy sen hatung va pin nyendoos-ambe tok laam gêên-anjôôto. 51  + o 11:51 Jen 4:8; 2Kro 24:20-21*Ond yik vu bôôy sen Abel yimb-ambe tok valup Sakaalia sen hamate himbop-aso layiis-ambe yimb neep dumb alo vaambuung-ande alata lavuun-ato. Keen, sa naanêêl vu ham naambe silate nipaya pin-anju ond nipaya nyevahaan e naatovu hil sen dando gêên-anjo.

52 “De ham tanasin dangga-so, nimeen e naatovu ham, in ham nahilin mop sen hil lanjak Anutu-te tanasin dangga nii-to, de ham-ame yoo alak tanasin dangga ni le, le ham nahilin hil sen dawiingin nambe lanjak nii-to having.”

53 Yesu nêêl lung la tonde havuuh bayêên-anju de la in nambe na, tombe tanasin dangga-so osin hil Palisai-so ond sil oo laanjiihin Yesu niwêêk lôôt in nambe naanêêl vakasin vaha vaha, 54  + o 11:54 Luk 20:20*de sil oo mondanggin in nambe naanêêl vakasin ti na paya ond lambiing vakasin vu yi.