O Rhek Akuruk Ngaro Pneik
Aisaia -
E Aisaia en E Nut ka propet langto ka munik a laut hak. Ktar mang ko e Yesus knan tlo kol vop her e Aisaia to arhe a propet to ta ktar kpavap mang o tgoluk kavurgem ruk ngara pagis kim ktar mang ko ngat lo pagis kim vop. (Mt 3.3; Reha 8.30; Rom 9.27-29)
Aposel -
Kmikkiem o Grik nga re, a re to te, “A Aposel” ka pun ta vle te, “Endo a mhel tmeng kam kol ka gu.” He ekam tok, E Yesus ta mon mar tok ekam ko ta meng ngar kam kol ka gu kam havaeng o mia tgus mang o tgoluk tgus ruk ngat vokom mar ko ngma punpa kar en, va kle khavae mang karo rhek ruk ngma nganek ko vgum kat.
Mnam a kolkha to e Yesus ta kta hop petgim ka nnak her mar ruk “o aposel” ruk arhe ngat mur vokom orom ngaro kerok. Ekam tok mar ngta pis te, o mia ruk ngta ktar mang o mia tgus ruk ngat kor mnam mar mang e Yesus he kmokpom kar.
Babilon -
E Babilon ta vle te, a ho rengmat ka pun langto a laut hak. Her a rengmat a laut to arhe ngat hop he kaus kar o Israel ko mnam lIsrael nga mhe mruo he kle kngae ho mi kut kikir kmar hak. Ekam tok ngat kakapom kavurgem mnam lIsrael kngorom mar kmeknik ko mBabilon, he nang lIsrael kmeha ngang ngar he kol a kapnes a laut vgum o reha ruk laol. Ngata kaenpasiker o Israel kun mnam nga rengmat ka pun kais mang te o pnes o mhelom korlotge he hori orom o pnes loktiek kat. (Mt 1.11,12,17; Reha 7.43)
Va kun mnam a hor to te, O Ngaelmir 14.8,17.5,18 her a rengmat ka pun to e Babilon ther smia pis ko arhe. Ta vle ngang ngar ruk tennik a gi koka to mang a rengmat ka pun to e Rom. Ngia vokom a hor to te, 1Pit 5.13, he her gi enang tok kat arhe te, e Babilon tgia vle mang ngar ruk tennik te, e Rom lsir ko tok kat.
Beelsebul -
E Beelsebul ta vle te, a koot langto ka munik to arhe. He a koot to endo tok, o mia ruk ko vanam lIsrael ngma ngarkie va kle ktotu pum kat. En ka munik lsir ngma mon te, e Beel-sebup. Ekam tok tete ngama mon va kle kre ka tmor kim en te, en e Seten. Va en mruo arhe ta laut mang o kool tgus kam vle te, o kool ngarlaip msim.
Devit -
A mhel to e Devit en a taven to en ta laut hak mang klenar o taven akuruk nkong ngar mIsrael. En e Yese khal to a ho gi kalyie mang kaornopeik tgus. Ktar mang ko ngat tavger en kam vle te, o Israel nga taven, e Devit tkol a ngaeha to kam nho mang o sipsip ruk mkor kteit. Her kun mnam a ngausie to mkor e Devit arhe, endo e Yesus ta pal mnam (Rom 1.3; Ng 22.16). Ekam tok, tennik hak a rere ta pis te, a mhel to E Nut nera him orom ka msasaen he kmeng ngte mmie kam susulgim o mia nera pal her mnam a Taven to e Devit ka ngausie arhe.
Ebrehem -
Her e Ebrehem to arhe E Nut ther ktar mokpom kar. Tkael ka mokpom kar en kmel a tnangal ngang kam havae te, e Ebrehem karo mia ngara vle te, mar ngalaip E Nut to En, Endo ner smia toot va ka nho mang ngar enangthe mar nga kle sim ktua totu pum gi En tuk. Ii, va E Nut tkael ka mokpom kat orom a tnangal langto kat ko thavaeng kat te, kles ngara khor kmis enang o ketor ruk kuo ma volkha va enang a vui ko va mou kat. Va tkael ka mokpom kat orom a tnangal langto kat te, ner kaen a mmie ka mhe langto ngang en kar ka valngan kam vle mnam kam khor ko tok mnam kmikkiem E Nut ka tnangal tok. A mmie ka mhe to endo nera vle lsir te, lIsrael ngarta mhe to he.
Ii, e Ebrehem ta plam lIsrael ko E Ebrehem tlei orom a vlom to ka munik e Sara. Min lomin ho ngae nop o is ngang ngin kais ko ngint ngae mia vle mrek hak. To E Nut tkaeharom a ngaeha to a serpgar ngang e Sara he ta kle kael ka vrek mang e Ebrehem to e Sara tle kol a sie to a ngokol. To e Ebrehem ta sgum orom a munik to e Isak.
Elaisa -
E Elaisa gi va e Elaisia gi. Vanang e Elaisa en a propet langto mkor E Nut kat. (Lk 4.27)
Elaisia -
A mhel to e Elaisia E Nut ka propet langto kat. He en ke ngothoi langto ta vle kun mnam e Yems 5.17. (Mt 11.14; Mk 9.4; Rom 11.2)
Endo E Nut Thim Orom Ka Msasaen -
Orom o Grik nga re, a munik to “e Kristus,” ngma mon lHibru te, “e Messiah.” Va orom muk o Sulka mula re muma mon te, Endo E Nut Thim Orom Ka Msasaen. He a munik to “e Kristus” tottek ekam o mia ruk o Grik nga re, vanang a re to “e Messiah” ta kle kut ottek ekam o Yuda nga re. A munik ka pun lsir ta vle te, “Endo ngata glot a ku kuon palpgem.” He a keknen to endo tok, ngata kol vgum E Nut ko tennik lYuda ngam kael langto mnam mar mruo kam laut he ka vle te, ngar Taven to en. Va ngama glot a ku kuon palpgem te, a ngaelmir to kam khenam ma mmok te, nga Taven to en enang tok.
Va kmikkiem enang tok, E Nut tkael ka tnangal mang ka mhel langto ko nera meng. Ko her en arhe endo tkais kam susulgim karo mia he kaum mar ku meorom E Nut ka tavgo. He a mhel to endo ngma mon te “E Kristus” ko her a mhel to lsir arhe E Nut tmur kut mon mang he kmeng. He ekam tok, orom muk o Sulka mula re mruo mut kais kam mon te, Endo E Nut Thim Orom Ka Msasaen enang tok kmikkiem mularo keknen mruo tok kat kam khenam ma mmok a mhel ka serppak ma mmok tok kat.
Engyel -
E Nut tmi kut kueng o engyel, mar kam mi ktua vle enang tok, mar kam kol E Nut ka gu he klol karo rhek kmenik ngang o mia. Va ngta vle kuon ma volkha ko kim E Nut. O mia ngat lo kais kam vokom mar e, ko ngta vle gi enang o mia ngaro nunu. Ngot lo vu kais kam vokom mar, nangko gi enangthe ngap mrua khenam mar mruo ma mmok kam pis lsir enang a tomhel langto, va ngot kais kam vokom mar. O engyel ruk endri E Nut nma meng ngar ngte mmie kmeharom karo reha ruk kam toot mang karo mia mruo. (Reha 12.6-11, 27.23; Hib 1.14) Va E Nut nma meng ngar orom o rhek akuruk kat kam smia papsim karo mia akuruk kat.
O engyel ngalaip langto ka munik e Mikael (Yut 9) va kle langto tvua laut kat kta munik e Gambriel (Lk 1.19,26).
Gris -
A re ka vgon to “e Gris” a mmie ka mhe langto. A mmie ka mhe ka rengmat ka pun to e Aten va a rengmat laut to e Korin nginta vle ko mnam a mmie ka mhe to e Gris.
O mia ruk ngma vle ko mnam a mhe to e Gris, ngma mon mar te, o Grik. Va o Grik ngaro vu papat ko ngam smia lol o papat vgum ngaro pattermia. He o mia ngma totu pmar mang ngaro vu papat ruk endruk. Mnam a venloot to e Yesus ta pis he ka vle mo mmie, o mia tgus ruk ngaro vu papat laol ngma rere orom a re to mkor o Grik. To o hor tgus ruk ngta vle kun mnam a meer to muk o Sulka muma mon te, E Nut Ka Meer Mang Ka Mokpom To A Gunngar o mia ngata ktar kaittiegom mar orom o Grik nga re.
Herot -
Kun mnam E Nut ka meer ta mguera vokong o mia ruk korlolo ko ngta mon mar te, “e Herot” nangko ngat lua maenang e.
1) A Taven to e Herot - en e Herot to ngma mon te, en a serpgar. En a taven to mkor o Yudea mnam a kolkha to e Yesus tpal. Her en arhe endo tkaegom kmim e Yesus tesgun ko a gi kalyie vop. (Mt 2.1-22; Lk 1.5)
2) E Herot Antipas - en o Galili ngaldaip to nma nho mang ngar mnam a kolkha to e Yesus tkaelpun ksenker E Nut karo rhek va kaeharom karo reha ruk o serpgar. Her endo tlei orom knopia to e Pilip ktavlom to e Herotias, nang kle ka kser e Yoanes to nma parrum o mia ka ngoro. Mnam a venloot to ngta kpom e Yesus, ngata srim en ko pum e Herot to enda kalo keik kam momngan kren. (Mk 6.14-29; Lk 23.6-12)
3) A Taven to e Herot Agrippa I - Endo nama koskalil orom endruk ngam kor mnam mar mang e Yesus he kmokpom kar, va tim e Yoanes knopia to e Yems kngam a yoyor kat. (Reha 12.1-23)
4) A Taven to Herot Agrippa II - Endo ta momngan kar e Pol he kmeng ngok Rom he nang endo tkol a ngaekam to e Sisa kam kta momngan kren kat. (Reha 25.13-26.2, 26.19,27-32)
Hibru -
A re ka vgon to “o Hibru” tgia maenang enang a re ka vgon to “o Yuda,” va tgia maenang a re ka vgon to “o Israel” kat. Mu vokom o Yuda, va her mar ruk arhe o mia ngma mon mar kat te, o Hibru. Her mar e Ebrehem kaorres ruk arhe. A munik ta tottek ko ekam ngaes langto ngta mon te, e Ibur. Mnam a re to o Yuda ngama rere orom, va ngam vrua hortgem e Ibur ka munik nong ke laut kam mrua mon orom nga re mruo te, o Hibru.
A Ho To Ngat Krong E Yesus Orom O Ot Kvat Ko Engnang -
lRom ngam kaikkiem nga keknen langto kmen a kapnes alautar ngang a mhel kam krong orom o ot kvat ko engnang a ho.
lRom ngam kael a ho langto kla hok ku mmie ktar, to kle ktolpum a mhel orom a ho to endo kaela kmoreker orom. To ngama kpom a mhel kalo ktiek kait min, langto ogut, langto oguo kmussiem min orom o usiel ko mang a ho to kmoreker orom. To ngam kael a mhel to orom ka ho ku mmie kuo mang a ho to kla hok kmoreker orom he kserpagam min. To enang tok, ngma krong kalo ktiek orom o ot kvat min ko engnang a ho to tkorek. To ngam kaum kael a mhel to endo kalo nhar kvat min enang tok kat ko engnang a ho to kla hok. Ko pekam tok, ngam kle ka srim a ho to endo orom a mhel he kveet kparem ko tok, nang nma vle kyor. A mhel ka mten to tok nam sei kam lol o vnek va o ngannes ruk laol hak ktar mang ikela kam yor. Va a keknen to tok kat nma khenam a leep alaut ngang a mhel.Vanang enangthe a mhel npa hus kam yor ko engnang a ho to tok, lRom ngma kenker a mhel kalo nhar, en kam sia khanang kmit ka ngaung, he nang en kam marer kam yor vgum tok.
Isak -
E Isak en e Ebrehem kre Sara ngin hal. A munik to enda ka pun msim lHibru ta vle te “Halla.” Vokom e Ebrehem. (Reha 7.8; Rom 9.7; Hib 11.9)
Isip -
“E Isip” ta vle te, a mmie ka mhe langto ta vle ko vanam e Israel. Her sim kut a mmie ka mhe lsir to arhe o Israel ngat ngae kaeha he kol a kapnes alaut mnam mang o pnes ruk ngat kais te, 400 (Reha 7.34-38).
Israel -
E Nut mruo to tmur mon e Isak va e Robeka min hal langto e Yakop orom a munik to, “e Israel.” He kmikkiem tok, o Yuda ngaores tgus ngam mrua momon mar orom a munik to endo kam mon mar te, o Israel ko ngat pal mnam e Yakop to e Israel tok.
Vanang o Yuda ngaro munik ngo mamten. Ngata mon mar kat te, “O mia ruk ko mIsrael.” To kopekam kat ngta mon mar te, “O Yuda.” Va ngata mon mar kat te, “O Hibru.” A mmie ka mhe to o Israel ngma vle ko mnam ngta mon kat te, “e Israel.” Tesgun ngama mon a mmie ka mhe to endo te, e Kenan. Vanangko tete ngata kle kmon te, e Palestin.
Itgung O Kerkeknen -
A re ka vgon to te, “Itgung O Kerkeknen” ka pun msim hak ta vle te: A mhel na mrua vokom en mruo te, en nam kaeharom o kerkeknen, va en na mrua havae te, en ner mia tu kmeharom o kerkeknen ruk nam kaeharom mar, nang kle ka mnganang E Nut kam lol karo kerkeknen ruk endruk patgiang ngaiting he kikiangae mang ngar hak. To na kle kael karo papat lserppak te, en kam tting mang E Nunu A Totur he kngam en mruo ekam E Nunu A Totur karo svil en kmeha kun mnam ka vrek kam hortgem hak kmenkrovgem en kam le kaeharom o keknen ruk E Nut nma svil mang ngar.
Kalngunes -
A re ka vgon to, “e Disaipel,” ka pun lsir ta vle, “Endo nma lol o papat.” He ekam tok, endruk ngat sim kut kor mnam mar mang e Yesus he kmokpom kar, her mar ruk arhe endruk en ta svil kmelel kim mar mang E Nut ka tavgo he kmon mar te, “Kalngunes” ko ngma lol karo papat. Vanangko endruk ngat gi kor mnam mar mang e Yesus kuo mang ngaro gi pkor he lo smia mokpom kar, e Yesus nam lua svil kmelel kim mar mang E Nut ka tavgo e. Lmien te, ngam si kaikkiem mekam mekam, vanangko e Yesus nam lua mon mar te, “Kalngunes” e. Her gi endruk ngat sim kor mnam mar mang he kmokpom kar nma mon mar te, “Kalngunes” ruk mar, ekam ko ngam smia ngan karo rhek va kle sim ktua totu pum kmikkiem mar kat.
Kerkeknen -
Enangthe a mhel tang npa kpoot mang ani vrong pos tang mkor E Nut, ther eharom a kerkeknen to arhe ko pum E Nut kalo keik. Enangthe a si tomhel to ke sie, i o klalaut ko pum mor ruk o mia nguaro kerok vanie, vanang ta kle ka vle te, a kerkeknen ko pum E Nut kalo keik ge.
Koot -
O Kool, mar o ker engyel ruk ngat kerngnek vgum E Nut. Mar E Nut karo imuo va e Seten karo mia ruk ngma mokpom kar he ka vle ku meorom ka tavgo. O kool ngam kaegom kmim o mia he kaeharom mar kmel o yaek ngang E Nut, nang kle kaikkiem e Seten. Ngma vraik orom a mhel, nang a mhel nam lua ptang tok e. Tmi kut vle lsir te, enangthe a mhel nap kaeharom e Seten karo reha nang tlo si paptang tok, vanangko o kool ngma kolaspa kam vraik orom a mhel to endo, en kam vle ngang e Seten mruo.
O Krek Ruk Ngaro Kerok Ngat Vua Grap -
Mnam a hor to O Ngaelmir ka mhe to e 21, e Yoanes ta keknen mang a rengmat to e Yerusalem, endo E Nut ner kaeharom a gunngar kuon ma volkha ko tkaengogo orom. Ii, e Yoanes tkaengogo orom a rengmat to endo ka hennek ko ngat vatvat ka pun orom o krek ruk loktiek he hori orom alomin, endruk ngaro kerok ngat vua grap va kngae gia nho lya he. Ngat ngae gia pilpil va ngaro gi vrong mamten he. O krek ri endruk loktiek hori orom alomin ngaro mamten va ngaro munik ri te:
1) A Yaspa - a ngaetor langto tvua mmok
2) A Sapaia - a blu
3) A Kalsidoni (A Aget) - karo kraen ngo mamten
4) A Emeral - a ngaetor langto tvua pilpil
5) A Sardonis (A Onik) - karo vu kraen kavurgem
6) A Karnilian - a svel to tvua mmok
7) A Krisolait - a yongor
8) A Beral - a ngaetor
9) A Topas - a yongor
10) A Krisopes (A Kalsidoni) - a lesor
11) A Yasin - a ngaetor va ka blu
12) A Ametis - a svel
Kummin -
A tomhel to “A Kummin,” a ho ka mten langto ka keik. O Yuda ngama kol he kngam kim o olngaemik, mar kam mgae orom. Va ngama kle kol kat te, mang o yayor kam vorang ngaro pkor orom, he nang mar kam kta ya kat. Vanangko ngam gi vrua kol ke gi mi laut gi. Ta vle te, mar o Yuda ngarta mur ho to ko mrek ngam kut kaur orom tok he. Va kmikkiem muk o Sulka mularo keknen, “A Kummin” ta vle enang ko muma koprang orom o pnul, o tiptip va o lkiet enang tok kat va kle kael mar kat mang o yayor kat. (Mt 23.23)
Livai -
E Livai, en e Yakop khal langto mnam kles ruk loktiek he hori orom alomin. En a mhel to lsir to ta plam a ngausie ka pun to o Livai. lIsrael ruk ngat pal mnam a ngausie ka pun to e Livai, E Nut tmur mon mar ngang En mruo, mar kmeharom ka ngaeha kun mnam ka maksien Ka Taban To A Totur Hak. lIsrael ngaro pris tgus ngam tottek kun mnam a ngausie ka pun to e Livai, va her mi kut mnam e Eron ka ngausie lsir tuk. Vokom a re ka vgon to “e Eron.”
E Yesus kalkayie langto ka munik e Livai kat, endo ngma mon kat te, e Matyu. Her e Livai to e Matyu arhe endo tittiegom a knovvur mang e Yesus. (Hib 7.5,9,10; Ng 7.7; Mt 9.9-13; Mk 2.14; Lk 5.27-29)
Lmien -
A re to te, “Lmien” tkol a re to te, “Amen.” Ka pun ta vle te, “Naka vle tok arhe” i o “Lmien ta vle tok.” He kmikkiem enang tok, enangthe a mhel langto npa ngarkie kmekon kaela to tngarkie tok kat, i o enangthe npa ngarkie he re kam rum ka ngarkie mruo, va en i o o mia tgus ngma rum a ngarkie to endo orom a re to te, “Lmien.” (Rom 1.25, 9.4; 1Kor 14.16; 2Kor 1.20)
Mana -
Tennik mnam a venloot to E Nut karo mia ruk lIsrael ngta veet kngorpok kparem a mmie ka mhe to e Isip, ngat kaelpun kvavle kngongae kun ma kalputmok kais mang o pnes ruk alo mhelom alomin. Mnam o pnes ruk endruk E Nut nma klang ngar mo ol ka mten to ngma mon te, “O Mana.” O mana ngma vuvuut kun kuon ma volkha ngte mmie kun mnam o kolkhek tgus, vanang o Sabat nove, he lIsrael ngma ngae kaum o mana mnam a kolkha langto langto. E Nut ka hor to ngma mon te, Kam Veet, ta keknen mang a ngaemik to endo (16.13-36). (Yn 6.31,49; Hib 9.4; Ng 2.17)
A Mhel To Nkong Man Ma Volkha -
Tennik a propet to e Daniel ta mon a mhel langto orom a munik to enda. A mhel to e Daniel ta monik orom, e Daniel ta ktar kpavap mang te, E Nut nera meng kam pis kturang o mia kam pet ngaro kerkeknen petgim mar. O Yuda ngma mon a munik ta kam rere mang Endo E Nut Thim Orom Ka Msasaen. Tennik mnam o kolkhek ruk e Yesus nma vle mo mmie, nma mon en mruo orom a munik to te, A Mhel To Nkong Man Ma Volkha kam rere mang en mruo. Enang tok, en nma hahavae te, en a mhel to endo E Nut ther meng arhe kam susulgim o mia tgus kam hong ngar pum ngaro kerkeknen ko nak yor mang ngar he ka gidiel kam ksuk mang ngar.
Miir -
A re ka vgon to te, “a Miir” ta vle te, a ku ka mten langto o Yuda ngam kaeharom orom a ho ka mten langto ka ye. Va ka keik te sei kam grap va ka gri ta smia gri lya hak. Ngam kaeharom ngang o yayor mar kmiviem kmel kenap ngang ngar he ka kser ngaro nganngannes kuon mang ngaro pkor. Va ngma pungnim o yoror ngaro pkor orom kat ktar mang kmel mar kun mnam ngaro nnak. (Mt 2.11; Mk 15.23; Yn 19.39; Ng 18.13)
Mokpom -
O mokpom kavurgem E Nut ther el kar o mia ruk tennik kmis mang tete. Vanangko ta vle ngang ngor te, alo mokpom alomin ruk alo ngaenpaeir, endo E Nut tel kar e Moses mar, ko tkael orom ka tnangal te, En nera lol o mia ngaro kerkeknen patgiang ngaiting he kikiangae mang ngar hak enangthe nga sim kut kael karo pos ngang E Nut mruo.
Vanang a mokpom to alomin orom ko en a ho ngaenpaeir hak kat ta vle te, E Nut tel kuon mang ka tnangal to a ho ngaenpaeir hak kat ko thavae te, enangthe a mhel na sim kut kor mnam en mang e Yesus te, her en arhe Endo E Nut Thim Orom Ka Msasaen he le kmokpom kar, va En mruo nera lol a mhel to endo karo kerkeknen patgiang ngaiting he kikiangae mang ngar hak vgum e Yesus ka gidiel to ta ksuk ko ngat krong orom o ot kvat engnang a ho kngam a yoror.
Moses -
E Moses, en lIsrael nga taven to alaut hak. Mnam a venloot to o Isip ngta kpom lIsrael he kaenen mar kmeha ngang ngar ko mIsip, E Nut tmur el e Moses kam ngae khong lIsrael pum lIsip nga serppak petgim lIsip hak he ka ktong ngar kmeknik ngok mnam a mmie ka mhe to E Nut tkaen ngang ngar. E Nut tpis mang e Moses kut yok gi ko e Moses ta vokom ke turvek langto ko a paei ta vurvur mnam, nang lo kaem e. Ta vokom tok, to ka mnor te, E Nut ta vle kun mnam a mhe to. To E Nut ta rere kar to khavaeng te, En tmur el en kam ktong karo mia ruk lIsrael kmeknik ngok mnam nga mmie mruo.
Va her e Moses arhe, endo E Nut ten karo pos ruk loktiek ngang kuo kia vul to e Sainai, he nang en kam kle kaenik ngang lIsrael.
A Ngaelpas To O Yuda Kam Pat Mang E Nut Ka Mokpom -
A ngaelpas ka mten to enda o Yuda ngat kaeharom orom a ho he kle komor orom a kre to a gol. Va a ngaelpas to endo nma vle kun mnam E Nut ka maksien Ka Taban To A Ho Totur Hak.
O Yuda ngta klang a ngaelpas to endo orom o tgoluk ruk mar kam mur kael pat kim mar mruo mang E Nut ka mokpom kar mar. Ko ngta klang a ngaelpas to endo orom a kolhi to o bret ruk o mana ngta vle kun mnam. Va e Eron ka kop to tesgun nma ngongae orom, endo ta kta ktal kpapar kat, ngat el kun kat. Va alo pla ruk orom E Nut karo pos, endruk E Nut tenik ngang o Yuda mar kam smia mokpom kar En ormar ngat el min kun kat. Her o pos ruk loktiek E Nut tenik ngang ngar ko ngama kokol he kngorom mar mnam a venloot to ngta ngongae kun ma kalputmok. (Hib 9.4; Ng 11.19)
E Nunu A Totur -
E Nunu A Totur kar E Nut va Endo E Nut Thim Orom Ka Msasaen mar tgus ngta vle te, mar agitgiang msim he. (Mt 28.19)
E Nut nma meng E Nunu A Totur kam viging a mhel to tkor mnam en mang e Yesus he kmokpom kar. Nma vle kun mnam o mia kmeharom o reha ruk endri te:
1) Kam ktong o mia ngaro papat kam mnor mang o rhek ruk o minar. (Yn 16.13; 1Kor 2.10-13)
2) Kam sir orom o mia kam ngarkie ngang E Nut. (Rom 8.26)
3) Kam ktong o mia kmikkiem E Nut karo keknen mar kam sim ktua kolkol ekam. (Reha 13.2, 16.6,7)
4) Kmenkrovgem o mia, he nang mar kmis kam rere orom E Nut karo rhek va kaeharom E Nut karo reha kat. (1Kor 2.4,5)
5) Kmen a serppak ngang a mhel atgiang atgiang kun mnam E Nut karo mia, he nang mar kmeharom o reha ruk kmenserpgam e Yesus ka ngaomevek tgus kam serppak.
E Nut Ka Loot To La Vu Yar Hak -
A re ka vgon to te, “E Nut Ka Loot To La Vu Yar Hak” ta kol a munik to mang a mhe to ko mIden ko tok ko E Nut tel e Adam kre Eva ko pekam ko tkueng a mmie. Vanang kun mnam E Nut ka meer to muk o Sulka muma mon te, E Nut Ka Meer Mang Ka Mokpom To A Gunngar, a re to “E Nut Ka Loot To La Vu Yar Hak” ta vle mang a mhe to kuon ma volkha, endo ta vle ngang o mia ruk ngat sim kor mnam mar mang e Yesus he mokpom kar, mar kam ngae ngoguon mnam kopekam ko ngak yor. (Lk 23.43; 2Kor 12.13; Ng 2.7)
E Nut Ka Maksien -
E Nut Ka Maksien karo taban va karo rektor ngarlavurgem va o mia ruk nong ngar o Yuda, ngat gi kais kam gia vle ko mnam a taban to ku mnok ko ma gi vle kun mnam a maksien to endo ko a hennek tkaeltoot mang a taban to ha kun. Ko a taban to ha kun ta vle te, a taban to mkor o Yuda msim, mar kam vle ko tok kam totu pum E Nut. Va ha kun hak, a taban langto ta vle, endo o Yuda ngam kaelpas orom o tgoluk ruk mkor E Nut ka mokpom kar mar. Va ngma mon a mhe to endo te, A Taban To A Totur. Vanang o gi pris tuk ruk ngat is kam vaik kun mnam a maksien ka taban to endo.
Kun mnam a pnes langto langto, a yet to a vhar ngam kael ko va gudor kmeltoot mang A Taban To A Ho Totur Hak tok. Her a yet to endo tommenik kuo vgum ka gu kam ngae kais ku mnam ka pun mnam a kolkha to e Yesus tyor mnam. (Mt 27.51; Mk 15.38; Lk 23.45) Enda ta khenam te, mnam a kolkha to tok ko e Yesus tyor mnam, E Nut ther el ekam o mia kam vle ko kim En enangthe ngapa kor mnam mar mang khal e Yesus he kmokpom kar.
E Nut Ka Maksien To Ngat Eharom Orom O It -
Tennik mnam a venloot to o Israel ngat gi vrong kaolol kngongae ko ma kalputmok, E Nut thavaeng e Moses kam ngam ka maksien ka mten langto ge. E Nut ta havae kam sim kut kaeharom kaikkiem ko En nak havaeng nngia nngia kmeharom orom o it ruk lyar va orom o ngaemslang ngakro pkor to kle kairkleim orom a hennek to nak kaeharom orom o it kat. He her ko tok, ngam her kael a ngaelpas to o Yuda ngam kael alo pla ruk E Nut tittiegom kakro pos ruk loktiek kuon mang ngin va o tgoluk akuruk kat mkor E Nut ka mokpom kar o Yuda kun mnam kat. O Yuda ngama ngarkie he ktotu pum E Nut ko mnam ke maksien to arhe. Va ngam kaeharom ngaro nngiar kmenik ngang E Nut ko tok kais mnam o pnes ruk e Solomon ta le kngam E Nut ka maksien to alautar, endo tngae gia ya.
Olip -
A re ka vgon to “a Olip,” a ho ka mten langto, endo nam kaehi orom karo miel enang a masnap va a mgap. O Yuda ngam kaeharom a olip ka mit kam kol ka ye to enang a ku ktang. Ka ye to endo ngam le kol kam mrot o tgoluk orom va kaeharom o reha akuruk kat. Va ngama klang ngaro mmok kam sgam mar orom ko a paei nam kaem he kvurvur orom. He ekam tok “a olip” a tomhel to te sei kam laut hak kun mnam o Yuda nga ngorsang.
A munik to, e Olip, o Yuda ngta mon a vul langto ta vle ko rkieng mYerusalem orom ko ngta kavang o hi ruk o olip ko mnam a loot langto kuo kia vul to endo. (Rom 11.17-24; Yem 3.12; Ng 11.4)
Paam Lurokol -
Kmikkiem o Yuda nga keknen, ngama paam ngles ruk o gi gunsvel ngornek ngam gnua lol. Ii, kopekam ko ngam kais mang o kolkhek aktiek hori orom alomin, to hop enang ngmo ngam kle hera paam mar. Gi endruk lurokol tuk ngma paam mar. He ekam E Nut ka mur re mruo, yek mar ngam kaikkiem a keknen to tok. Ko E Nut ther ktar havaeng e Ebrehem kmeharom tok he. (Kmelha 17.9-14)
He ekam tok, a keknen to kam paam lurokol ta vle te, a ngaelmir to kam khenam te, a ngokol to, en a Yuda. He ekam a papat to endo ngama re mang o Yuda te, mar o mia ruk “O Paamvrongtok.”
Parisiau -
A re ka vgon to “o Parisiau,” o Yuda nga valngan langto, ngaro munik ngta laut va o mia ngma nho ormar. Ngma kaum kar o pattermia kmo pos va ngat smia mnor mang E Nut karo pos msim hak, endruk tennik E Nut tenik ngang e Moses. Pu tok, vanang ngma soloum ngartakor kam patter o mia orom ngartaro keknen va ngartaro pos kat enangthe ngartaro pos E Nut karo pos lsir.
Ngam gi mrua hover mar mruo ko ngam kor mnam mar mruo te, mar ngat vua ya mang o mia tgus hak vgum ngartaro keknen va ngartaro pos mruo ruk endruk. Ngam sia vle tok, vanang ngam gia papangluo mekam. Va ngma kerruru ko ngam mrua hover mar mruo ko pum o mia ngaro kerok kam mrua havae te, mar ngta ya ko pum o mia ngaro kerok, vanangko kun mnam ngaro vurkul ngta vle orom o papat ruk nong lyar hak.
Va her a keknen to kam kerruru arhe e Yesus nma sir malngaeng o Parisiau mang. Va her o Parisiau ruk arhe ngat sir malngaeng e Yesus kat kmel ma rere kmim kngam a yoyor.
Parrur -
Kun mnam E Nut ka hor ngat kaittiek he khavae te, e Yoanes ta parrum o mia kavurgem hak kun ma ye to e Yodan. E Yoanes tkael a re to a serpgar ngang o mia tgus mar kam ktar kaitgung ngaro kerkeknen na, to le kol a parrur orom E Nut ka munik, kam khenam ma mmok ngang o mia te, ngat mi itgung ngaro kerkeknen hak enang tok he kmokpom kar E Nut.
Ekam tok, kun mnam o mia ruk ngat kor mnam mar mang e Yesus te, her en arhe Endo E Nut Thim Orom Ka Msasaen he kmokpom kar, a keknen to kam kol a parrur orom E Nut ka munik ta vle te, a ngaelmir to kam khenam ngaro papat ruk mang e Yesus ma mmok ko pum o mia ngaro kerok te, ngat kor mnam mar mang e Yesus he kmokpom kar.
A re to “A Parrur” ta khenam o papat ri korlotge ma mmok ngang o mia.
1) Ta khenam te, a mhel to ta kol a parrur orom E Nut ka munik en ther itgung karo kerkeknen hak.
2) Ta khenam kat te, en tsim kut kor mnam en mang e Yesus he kmokpom kar en, endo E Nut tkael ka tnangal ngang o mia kam lol ngaro kerkeknen patgiang ngaiting he kikiangae mang ngar hak vgum.
3) Va ta khenam kat te, a mhel to endo ko ta kol a parrur orom E Nut ka munik ta svil hak kmikkiem e Yesus kam smia kolkol ekam en he smia ngan vgum en kat.
Pattermia Kmo Pos -
“O Pattermia Kmo Pos,” mar o Yuda ruk ngam gia vle kam patter o mia mang E Nut karo pos ruk tenik ngang e Moses. Va e Moses karo hor ruk aktiek, va o pattermia kmo pos ngam her mi ktua patter o mia mang o papat ruk ngta vle kun mnam o hor ruk endruk. Vokong a re ka vgon to “O Pos” va “e Moses”.
Pero -
A re ka vgon to “e Pero” o Isip nga taven ka ngaekam to kam nho mang o Isip tgus ka munik. Erieto erieto tkol a ngaekam to kam nho mang lIsip va o Isip tgus ngma mon te, “e Pero” kmikkiem a ngaekam to endo ka munik enang tok. (Reha 7.10,13,21; Rom 9.17; Hib 11.24)
Pnes -
O Yuda ngam kaem o pnes akuruk kun mnam o pnes tgus. Ngam kaem o pnes ruk endruk kam pat mang E Nut ka yammok va o tgoluk ruk E Nut ta ktar kaeharom mar ngang ngar. Ngaro pnes ngaro munik akuruk endri:
A Pnes To O Yuda Ngma Kunngir Kim Ngalmialaol Kam Pat Mang Ko Ngat Kat Kael A Totu Mang E Nut Ka Maksien Ka Taban To A Totur Hak - (Hanaka)
Mnam a pnes to enda, o Yuda ngma pat mang ngalmialaol ruk tennik ko akuruk ngma mon e Yudas Makabeis ko tkat el a totu mang E Nut Ka Maksien Ka Taban To A Totur Hak. Tkaeharom tok, he o Yuda ngaro pris ngat kat kais kam totu pum E Nut kun mnam. Vanang tesgun o gunmia ruk ngat el imuo ngang lIsrael ngta ktar kpis ka kpiem he kering E Nut Ka Maksien Ka Taban To A Totur Hak, he kmikkiem o Yuda ngaro keknen o pris ngat lo kat kais kam kta vaik kun kat e. To e Yudas Makabeis tkat kael a totu mang, he nang o Yuda ngaro pris kam kta vaik kun mnam kat.
Va o Yuda ngma mon a pnes to enda kat te, “A Pnes To Mang A Mmok” ko nma vle enang a kolkha to nma nan kim o mia kam valler mar he ka mmok kim mar. He ekam tok, e Yesus te mrua havae mang en mruo kun mnam e Yoanes ka knovvur te, “He a kolkha to enda en her dok ta arhe. He ngua vrua nan kim o mia tgus mo mmie na.” (Yn 9.5, 10.22)
A Pnes To A Engyel Tvarpaam O Yuda Ngaro Molpou - (Pasova)
A pnes to ngma mon te, “A Pnes To A Engyel Tvarpaam O Yuda Ngaro Molpou,” en a pnes alautar to mkor o Yuda. Mnam a pnes ta o Yuda ngma pat mang tennik ko o Isip ngat enpasiker mar kmeha ngang ngar. To mnam a kolkha to E Nut ta re kam hong o Israel petgim o Isip nga serppak, tmeng ka engyel kmelpun kaim o Isip ngles ruk o molpou kun mnam ngaro rektor. Nangko ta ktar khavaeng o Yuda te, ngak kaim a sipsip he kol ka gidiel he kvorang ngaro gudorik tgus ruk mkor mar, nang a engyel kam vokong a gidiel he klapsam o rektor ruk, nang lo kaim o molpou ruk mkor o Yuda e. He ekam tok, mnam o pnes tgus o Yuda ngam kaus o sipsip he kaum kaemik kun mnam ngaro rektor kam kunngir kim a kolkha to endo. (Mt 26.2,5,17-19)
A Pnes To A Pendekos-
A Pnes To A Pendekos o Yuda nga pnes langto alautar kat. A munik te a Pendekos ka pun ta vle te, “Alo mhelom alomin he khori orom loktiek.” O Yuda ngam kaem a pnes to enda ko o kolkhek ruk alo mhelom alomin he khori orom loktiek ngat nop ko pekam ko ngama ktar kaem a pnes to A Engyel Tvarpaam O Yuda Ngaro Molpou. Mnam a pnes to a Pendekos o Yuda ngam kaemik kam kunngir kim E Nut ko ngaro luteik ruk orom kero hi ruk ngma mon mar te, o vit ngta tettek he ngta lluol mnam mar. Va ngama pat kaeknik mang tennik ko E Nut ten o pos ngang e Moses kuon kim a vul to e Sainai kat.
To tete, a pnes to a Pendekos, a kolkha to o mia ruk ngam kor mnam mar mang e Yesus he kmokpom kar kam kunngir kim a kolkha to E Nunu A Totur ta ktar kpis he kviging endruk ngat kor mnam mar mang e Yesus he kmokpom kar tennik he, ko ngat kaum vle kun mnam a rek langto. (Reha 2.1-4, 20.16; 1Kor 16.8)
Pris -
O pris, mar o Yuda nga ngausie langto nga munik te, o Livai, va her gi endruk tuk E Nut tmi kut el mar kam kol a ngaeha to kmeharom o nngiar ngang En mang lIsrael tgus ngaro kerkeknen, he nang En kam lol ngaro kerkeknen ruk endruk patgiang ngaiting he kikiangae mang ngar hak. Ii, E Nut ther mi kut mon a valngan to mkor e Eron to tpal mnam e Livai ka ngausie kam kol a ngaeha to endo ngang o Yuda tgus tok.
Va kun mnam a venloot to e Yesus nma vle mo mmie, o pris ngam kaeharom o nngiar ruk kuon mang E Nut ka psen to kun mnam ka maksien Ka Taban To A Totur Hak to ko mYerusalem. O vrong pris ngo mamten.
O Pris Ruk Laol
A valngan langto ta vle kam nho mang o pris tgus. Endruk endri ngma mon mar te, “O Pris Ruk Laol.” A valngan to endo ta laut mang o gi vrong pris ruk ngam kaeha ngang lIsrael. O pris ruk ngma vle kun mnam a valngan to ngma mon te, O Pris Ruk Laol va en ka munik ta laut he o mia ngma nho orom kir kim o gi vrong pris akuruk.
O Pris Ruk Laol Ngalaip
O Pris Ruk Laol Ngalaip, en a pris langto nma nho mang O Pris Ruk Laol. He en ka munik tho laut hak mang o Yuda tgus. Nong a mhel tang hak ka munik ta laut kir kim O Pris Ruk Laol Ngalaip kun mnam o Yuda ngaro keknen.
Tennik o Yuda ngam kael O Pris Ruk Laol Ngalaip kam nho mang ngar kam ngae kais ko nak yor. Vanangko mnam a venloot to lRom ngma nho mang o Yuda, lRom mruo ngam gi vrong kael ani mhel to mar mruo ngta svil kam kol a ngaekam to endo.
Va her O Pris Ruk Laol Ngalaip tuk to tkais kam vaik kun mnam E Nut ka maksien Ka Taban To A Ho Totur Hak kmen a nngiar ngang E Nut kam lol o Yuda ngaro kerkeknen patgiang ngaiting he kikiangae mang ngar hak. Nang a gi vrong mhel tang tlo is hak kam vaik kun e.
Va her O Pris Ruk Laol Ngalaip kat to ta nho mang o Yuda ngar ke murgun to ngma mon te, e Sanhendren, endruk ngma vongnek kim o rhek kat. Ta laut mang ngar he ka vle te, ngarta taven enang tok kat. A ngaekam to mkor O Pris Ruk Laol Ngalaip tho mi kut laut hak kun mnam o Yuda ngaro keknen tgus.
O Pris Ruk Ngma Toot Mang E Nut Ka Maksien
O Pris Ruk Ngma Toot Mang E Nut Ka Maksien, her mar ruk ngma mon mar kat te, O Pris ruk O Livai kat. Mar ngaro vu reha ngarlavurgem kun mnam E Nut ka maksien. Ngma kni ko tok, va ngama toot mang a maksien, va kaeharom o gi vrong reha vang kat. He ekam tok, endri nong ngaro mnok ngang ngar kun mnam o pris tgus. Mar ngama vle knaek mang o pris tgus. Va her endri arhe Ngalaip nma meng ngar kam kpom o mia. Va her mar ruk kat arhe ngata kpom o aposel va e Yesus kat. (Lk 10.32; Yn 1.19, 7.32, 45-52, 18.3, 12; Reha 4.1, 5.17-18, 22, 26)
O Pris Ruk Ngma Toot Mang E Nut Ka Maksien Ngalaip
O Pris Ruk Ngma Toot Mang E Nut Ka Maksien Ngalaip en ta vle gi ku meorom O Pris Ruk Laol Ngalaip ka serppak he nma turang orom karo reha. Kun mnam o Yuda ngaro keknen en tkol a ngaekam to alomin orom ko tho laut hak. Enangthe O Pris Ruk Laol Ngalaip na ru pum a mgun tang he lo kais kam vaik kun mnam E Nut ka maksien Ka Taban To A Ho Totur Hak va her O Pris Ruk Ngma Toot Mang E Nut Ka Maksien Ngalaip arhe nak kol ka ngaekam he kaeha orom o Yuda nga nngiar ngang E Nut, he nang E Nut kmis kam lol ngaro kerkeknen patgiang ngaiting he kikiangae mang ngar ge. I o enangthe O Pris Ruk Laol Ngalaip nak yor va her O Pris Ruk Ngma Toot Mang E Nut Ka Maksien Ngalaip to kat arhe nak kol ka ngaekam.
Va her O Pris Ruk Ngma Toot Mang E Nut Ka Maksien Ngalaip kat arhe tkol a serppak to kam kpom o mia he kaenpasiker mar kun mnam a hengor kat. He enang tok, nma nho mang a valngan to mkor o toot kmo mia ruk ngma toot mang E Nut ka maksien tgus.
Va O Pris Ruk Ngma Toot Mang E Nut Ka Maksien Ngalaip nma vle kun mnam o Yuda ngar ke murgun to ngma mon te, e Sanhendren, endo kam vongnek kim o rhek kat.
Propet -
A re ka vgon to “A Propet” en a mhel to nma kol E Nut ka gu he krere ngang o mia orom o rhek ruk E Nut mruo tmur enik mnam.
Tennik, E Nut nma meng karo propet orom karo rhek mruo ngang o mia. O propet akuruk ngaro munik te, e Samuel, e Aisaia, e Yeremaia, e Elaisia va e Elaisa.
O propet nga ngaeha langto kat ta vle te, kam kol E Nut ka gu he ka ktar kpavap mang o tgoluk ruk ngat lo pagis vop. Ii, tennik mnam o venloot ngarlavurgem ktar mang ko e Yesus knan tlo kol vop, o propet ngata ktar kpavap mang o tgoluk kavurgem ngara pis mang e Yesus mnam a venloot to naka vle mo mmie. Va ngta ktar kpavap mang o ngaelmir ruk ngaka ktar kpagis mang a kolkha to a kser kim kam pis kat, ktar mang ko e Yesus na kat kaeknik ngte kam momngan kar o mia tgus.
Psen To A Totur -
O Yuda nga keknen to lsir kmen o nngiar ngang E Nut ta vle ti te, ngam kaim o ngaemslang ruk enang a sipsip, a got, i o a bulmakau to kpagem a paei orom mar kuon mang a psen langto to le kaenik te, o nngiar ngang E Nut. He ekam tok, a psen to kam rum o ngaemslang ruk endruk kuon mang, o Yuda ngama mon te, “A Psen To A Totur.” Kmeharom ngam kael o krek momalpek ka grap kmeharom.
Retsel -
E Retsel, en e Yakop ktavlom langto nam sim kut kaelongtok mang hak. E Retsel klo hal ruk e Yosep kar e Bensamen. Va o Yuda tgus ngma mon e Retsel te, ngar nan. (Mt 2.18)
Rom -
A rengmat laut to e Rom ta vle kun mnam a mmie ka mhe to e Itali. Mnam a venloot to e Yesus ta vle mo mmie, o mia ruk lRom ngat kaus he kol o mhetor vang mo mmie he ka nho mang ngar orom nga serppak to a ngaurar. Va ngat kaus he kol lIsrael kam nho mang o mia ruk endruk ko tok kat. To enang tok, lIsrael ngam kaelat lRom he ka svil kam kerer mar petgim nga mmie ka mhe mruo.
lRom nga laip to ta nho mang lRom tgus ngma mon ka ngaekam to endo kam nho mang ngar tgus tok te, e Sisa. He enang tok, a re to “e Sisa” ta vle enang a re to te, “A Praim Minista” kat.
Sabat -
A kolkha to a sabat te sei kam laut hak kun mnam o Yuda ngaro keknen. Kun mnam a hor to ngma mon te, Kmelha, ngat ittiek te, E Nut tkol o kolkhek aktiek hori orom agitgiang kam kueng a mmie kar a volkha va o tgoluk ruk mo mmie. Tkueng ngar knop, to mnam a kolkha to aktiek hori orom alomin orom, E Nut ta pal kmeha mnam. He kmikkiem enang tok, E Nut thavae te, o mia ngaka kpom ngakro reha mnam o kolkhek ruk aktiek hori orom agitgiang, nang endo hori orom alomin orom, ngak konget ngakro pgor va kngarkie ngang E Nut kam totu pum.
O Yuda ngakro pos vang ruk ngat kaelik mang a kolkha to a Sabat. Ngam vua sovet hak mang a Sabat he khavae te, o mia nga lo kais hak kmeharom ke gi vrong ngaeha tang hak mnam a kolkha to endo. Ii, va ngam vu kaesik hak enangthe o mia ngpa kpoot mang a pos to endo. To enang tok, her mi kut vgum a pos to endo arhe o Yuda ngam vu kaesik ngang e Yesus ko nam kaeharom o mia pum ngaro yor mo Sabat.
Sadyusi -
O Sadyusi, mar a valngan langto kat ngaro munik ngta laut kun mnam o Yuda ngaro keknen. Mar ngma patter o mia te, nga sim kut kaikkiem o pos ruk E Nut tenik ngang e Moses va o pos akuruk kat, endruk mkor o Yuda mruo he lo vrua kpoot mang tang mnam mar hak. O Sadyusi mar ngat ho mi kut kaenang o Parisiau hak. Vanangko ngma vle kmo maen rhek kar o Parisiau ko o Parisiau ngam kor mnam mar mruo te, ko pekam ko a mhel nak yor, en nera hop petgim ka nnak kam ktal ka vle kat, nang o Sadyusi ngat lo sim kor mnam mar mang a papat to e.
Saion -
A re ka vgon to te, “E Saion” a vul langto ka munik. Ta vle ko mIsrael kun mnam a rengmat laut to e Yerusalem. Va her a vul to arhe o Yuda ngat ngam E Nut ka maksien kuon mang. He enang tok a mhe to endo ta vle te, a ho totur hak ko mnam a mmie ka mhe to mkor o Yuda.
Va a munik to te, “e Saion” nama vle kat mang a rengmat to e Yerusalem tgus.
Va a munik to te, “e Saion” nama vle kat mang a rengmat to kuon ma volkha, endo ngma mon te, e Yerusalem to a gunngar.
Va ngma mon a munik to te, “e Saion” kat kam rere mang a mhe to E Nut nma vle mnam. (Mt 21.5; Yn 12.15; Rom 9.33, 11.22; Hib 12.22; Ng14.1)
Samaria -
A munik to te, “ e Samaria” a mmie ka mhe langto ka munik. O mia ruk nkong ngar mSamaria, mar nop o Yuda msim e. Ko tennik hak, ngat her lol ngalmialraip ruk nop mar o Yuda e. Enang tok, ngles nop mar o Yuda ngaro gidiel msim e. He ekam tok, o Yuda msim ngma nho ku mang ngar va ngam lua svil kam vle ko kim mar e. Ngama pat re te, enangthe ngma vle ko kim o Samaria va ngara ru pum ngaro mgun vgum tok.
Sara -
E Sara, e Ebrehem ktavlom. En a vlom to tsi mait va si en a ho hipun hak, vanangko her a vlom to arhe ta le kol khal to e Isak kmitom E Nut ka tnangal to ta ktar en ngang katngokol to e Ebrehem. He enang tok, her e Sara arhe ta vle te, o Yuda tgus ngar nan. Vokong a re ka vgon to “e Ebrehem.” (Rom 4.19, 9.9)
Seten -
E Seten, en o kool nga laip to nma nho mang ngar. En E Nut ka ho mi kut imuo msim hak. Nma kauyang o mia he kaegom kmeharom o mia kmeharom o kerkeknen. Va o mia ruk ngam kor mnam mar mang e Yesus he kmokpom kar, e Seten nama sovet kmegom kmelpat kim mar mang ngaro kerkeknen ruk ngta her itgung ngar he ktu kmeharom mar, he nang mar kam lopumtang pum E Nut he kerpapat mang te, E Nut tmi lol ngaro kerkeknen patgiang ngaiting he kikiangae mang ngar i o nop. Ngma mon e Seten kat te, “A Ngainkuo” va “a taven to nma nho mang a mmie.”
Sipsip To A Sital To Kam Nngiar Ngang E Nut Orom -
E Yoanes to nma parrum o mia ta mon e Yesus te, “A Sipsip To A Sital To Kam Nngiar Ngang E Nut Orom” (Yn 1.29, 36). O Yuda ngarta keknen langto ta vle ti te, ngam kaim a sipsip to a sital he ka nngiar orom ngang E Nut kam ngam menglol mnam E Nut ka vrek kam kser E Nut ka ngaesik to ngang ngar pum ngaro kerkeknen. Ngam kaeharom tok orom a sipsip to a sital tok ko a gidiel to mkor a sipsip nam kaeharom mar kam vle la mmok ko pum E Nut kalo keik ko E Nut nama lol ngaro kerkeknen patgiang ngaiting he kikiangae mang ngar hak vgum a gidiel to endo. He enang tok ngma ngam menglol mnam E Nut ka vrek orom a sipsip to a sital karo gidiel enang tok.
E Yoanes ta mon E Yesus te, en A Sipsip To A Sital To Kam Nngiar Ngang E Nut ekam ko E Yesus ta vle te, endo msim E Nut tmur meng ngte mmie kam mur kaen ka vok mruo ngang o mia, mar kmim kngam a yoror kat. Ii, tmur kaen ka vok mruo kam mrua nngiar orom ngang E Nut mang o mia, en kam ngam menglol mnam E Nut ka vrek orom ka vok mruo, he nang E Nut kam lol nguaro kerkeknen patgiang ngaiting he kikiangae mang ngar hak tok kat.
Sisa -
A re to “e Sisa” lRom ngma mon a ngaekam to mkor endo a ho laut hak kun mnam lRom nga gavman, endo nma nho mang lRom tgus. A re to “e Sisa” ta vle enang a re to “e Praim Minista” mo mPapua Niu Gini. A mhel to lRom ngma mon te, e Sisa, her endo arhe tkol a ngaekam to kam nho mang lRom tgus enang tok. He ekam tok a ngaekam to endo ngma mon te, a ngaekam to mkor e Sisa.
Susulgim -
E Yesus ka munik ka pun msim orom a re to lHibru ta vle te, “Endo Kam Susulgim O Mia.” Ngma mon en tete te, “Endo Kam Susulgim O Mia” tgus ruk mo mmie ekam ko en tkaeharom a ngaelaut ngang o mia, he nang mar kmikkiem kam pis la mmok ko pum E Nut kalo keik. Ii, teharom a ngaelaut enang tok, ko tmur en ka vok mruo ngang E Nut kam yor mang o mia kam ngam menglol kun mnam E Nut ka vrek kam kser ka ngaesik to ngang o mia pum ngaro kerkeknen. Te tok, e Yesus ta tver kim E Nut ka ngaesik pum ngaro kerkeknen he khong ngar pum a kapnes to mar ngara kol vgum ngaro kerkeknen ruk endruk.
Vaen -
A re ka vgon to “a vaen” ta vle te, a ye ka mten to ngam kaeharom orom a ngausie karo khek ruk ngma mon mar lEnglis te, “o grep.” lPisin ngma mon a ngausie va a ye to endo kat te, “a vaen.” O Yuda ngma sei kam kakavang kngorom kun mnam ngaro luteik va ngam smia toot mang ngar kat. Va ngma koka mang ngar mruo kam mon mar mruo te, a loot to orom o vaen.
Vrong Rhek -
A re ka vgon to “a Vrong Rhek” ta vle mang o mia ruk mar nong o Yuda e. A re ta kol o mia tgus ruk mo mmie. Vanangko o Yuda nove, tlua kol mar e. O Yuda ngam ngae mrua hover mar hak, ko mar a valngan to E Nut mruo tmon mar te, karo mia ruk mar. Nang ngma kekhet o mia akuruk mo mmie tgus he kmon mar te, o vrong rhek kam khenam te, ngta nho ku mang ngar he ka kpiem mar enang tok.
Vulkok -
A re ka vgon to “e Vulkok” tkol a re to lEnglis te, “Dragon” kam keknen mang enang tok. A “dragon” ta vle te, a tomhel langto tngae gia nho lkernonho. Ta ngae smia nho enang a kavollei va a vim. Nangko tsei kam laut gi. A hor to e Yoanes tittiegom mang o ngaelmir tsim kut rere mang he sim kut el ma mmok ngang ngor. (Ng 12.3, 13.4) O mia akuruk ngma rere he keknen mang “a dragon” te ta nho enang a kavollei to a ho lautar hak. Akuruk ngam kle ktua keknen mang te, ta nho enang a vim. Ngma keknen kngae mang tok ko ka serppak tvua sei kam laut hak. Va a re ka vgon to “e vulkok” ta kol lsir e Seten to o kool ngalaip to en a ho mi kut kernonhor hak.
Yakop -
E Yakop en e Isak khal to tkol E Nut ka tnangal to ngang kaes to e Ebrehem mang kles kam khor kais mang o ketor. Ko her e Yakop kles ruk loktiek hori orom alomin arhe ngta plam o Israel ngaro usiel ruk loktiek hori orom alomin. Vokom a re ka vgon to te, e Ebrehem.
Yese -
E Yese en e Devit kteit. Va her e Devit ka ngausie msim arhe, e Yesus tpal mnam kmikkiem gi enang ko tennik hak a propet to e Aisaia ta ktar kpavap mang Endo E Nut Thim Orom Ka Msasaen te, nak pal mnam a ngausie to mkor e Yese va e Devit. (Mt 1.5-6; Lk 3.32; Reha 13.22; Rom 15.12)
Yesus -
Orom a re to a Hibru, E Yesus ka munik ka pun lsir ta vle te, “Endo Kam Susulgim O Mia,” i o “E Nut To Kam Susulgim O Mia.” O mnok akuruk ngma mon e Yesus ormar kat ngta vle te, “E Yesus, Endo E Nut Thim Orom Ka Msasaen,” “E Nut Khal,” “A Mhel To Nkong Man Ma Volkha,” va “E Devit Kaes.” Va o Yuda kavurgem ngama sgum ngles orom a munik to te, e Yesus kat.
Yis -
A re ka vgon to te, “A Yis” ta vle te, ke ngaor to ngam kaeharom a bret orom. Ke ngaor to endo nam kaeharom a bret kam himhim he khibul. Enangthe ke mhe ngang ko ke sie nak movavaik kar a bret ka mhe to ke sie tok kat ko a bret to a katlar vop, va ke ngaor ke mhe to endo tkais kam himhim orom a bret kam hibul kam laut ktar mang ngar kam mamat. (Mt 13.33, 16.6,12; 1Kor 5.6-8; Gal 5.9)
Yuda (O Yuda) -
O mia ruk ngma mon mar te, o Yuda, mar e Ebrehem kaorres ruk arhe. Vokom e Ebrehem.
Tennik a munik to o Yuda, ka pun ta vle te, o mia ruk ngma vle ko mnam a mmie ka mhe to mkor e Yuda, endo e Yakop khal langto mnam endruk loktiek hori orom alomin, va endo ta plam a ngausie ka pun to mkor o Yuda. He ekam tok, a munik to o Yuda ngam gia vle mang gi endruk ngma vle ko mnam a mhe to mkor a ngausie ka pun to e Yuda.
Vanangko tete kat a munik to o Yuda ta kle ka vle kuo mang o mia ruk lIsrael tgus. Vokom a re ka vgon to “e Israel” kat. Kun mnam a knovvur to e Yoanes tittiegom, tgia kol a munik to o Yuda kam gia vle mang gi o Yuda ngalmialaol ruk ngta nho mang ngar, nang nong mang o Yuda akuruk e.
Yuda Nga Rek To Kam Rere Mnam -
O rengmat tgus ruk kun mnam o Yuda nga mmie ngaro mhetor, Ngaro Rektor Ruk Kam Rere Mnam Mar ngma vle. Endruk o rektor ruk kam kaum mnam mar kam lol o papat va kam mokaum mnam mar kam totu pum E Nut. Enang tok, mo Sabat tgus ngma him E Nut karo rhek kun mnam a rek to endo. Va kat ngma patter o mia mang E Nut karo pos. Mo kolkhek akuruk ngma momngan kar o mia ruk ngam kaeharom o kerkeknen ngang nglenar ko tok kat.