Gaga Isuri Ari Kambesi Re.
Banau (Serigea Yarida, Kotú Yisti Tama Arida Banau re.)
Seibe, God na Abraham da mambube mane, Israel enemboda gitofonu daita simbuguturie. Umó daiyagha aghá asua-nu nundubuturota ririeta, Abraham da mambube mane sifi da memendinu dea buria, númanda tatangu bua, bebato beva daviturieta, God da anera furia, aná tatangunu gia, Israel enemboda kambo doa serigea aria, númanda gitofo, Isip enemboda kambova terua, sasingu bebego vivide derurieta ambubuguturie.
Avore, God da sonemba nundubaita rea, Abraham da mambube mane, Israel enembo (o Jiusi enembo reta rosore.) ghaeko inono, Serigea Yarida Banau undidigeta rousue. Kotú Serigea Yarida Banau kaifa egeguturota, onembo 7 anada rova, Jiusi enembo yisti tama urota, jo farava rova bagega ea undidigambi eta rousue. Númane Roo Enda Isip doa serigaita urota, tatavami, farava simbugea goghó arida fefera tefo urie. Amindu, aná fura Serigea Yarida Banauda ambova futa rouvia-du “Yisti Tama Arida Banau” regegeta rousue.
Banau ungagha, kotú ragaro ungagha re. Tago, Jiusi enembo aná ragaro bagega urota, fefera dumeniva Serigea Yarida Banaudu rirota, “Oreki Yisti Tama Arida Banau tutuno etue,” regegeta urie.
Ekaresia
Gaga ekaresia mo, Grik enemboda gaa re. Kotú Kuristini beago, Grik gaa re. Bogu Naa Antiok enembo Iesu da natofoda irari taubananu gerurota, Keriso go regegeta urie. Amindu, namonde amó Iesu gaabee eta rousua enembo daba-dabanu nundubuturota, númandu kurisitini regegeta rosore. Avotago, namonde amó kuristini enembode, ogabadade kotú elders de, fristi kotú pastor manede, númanda iraride, buro aride dano nundubuturota, amindu ekaresia reta rosore.
Tago, enembo dumeni gaga natofo du kakara urota, gaga ekaresia jijimu egegeta rousue. Jo enembo Iesu gaabee eta rousua nuenembo nundubea, ekaresia rambi egegeta rousue. Amindu, ená buka rova kambesi dumeniva ekaresia gegembuguturere. Tago, kambesi dumeniva Iesu gaabee ari kakato o Iesu da yovero gegembuguturere.
Emboro God dava
Covenant mo, saghaideda gaga sei re. Oreki namonde amó contract jijimu egegasire-tago, Baiboro nanjogova aná gaga sei covenant gembari vitie. Gaa covenant da bee mo, mino-mino be anogha gajari re. Aná mo, afa mane saini egegeta uria, aghago re. Afa mane buro aita nundubea, saini egegeta urie. Saini urota, buro taubana urota, beforo righarida gaga niningigaita rea, númanda ragaro gefirota, be anogha gagajeguturie. Aghade, gavana o bisnis enembo beago, afa mane daiyagha kaifa urota, númanda undari-bari, evari kambo, kotú guri nanjogo utaita nundubuturota, númanda ragaro gefirota, be anogha gagajeguturie. Yoveniva afa manena jijiregeaveta, kotú yoveni mo, bisnis enembomi jijiregeta urie.
Avore, Baiboro rova gogorego gaga covenant jijimu rosora-va God yoveniva jiria, emboro umó kena ifegea, enembo unda natofo egegari-du rea, be anogha gajiturie. Enembo yoveniva jijiregea, umonu tumogha baĩ urota, unda unode gagade ambo-ambo egegaita rea, be anogha gagajeguturie.
Avore, Baiboro rova gaga covenant jijimu eta rosora-da mendó mane jojabebei ungagha vitie. Eini mo, aná be gajari-du reiria, aná anogha re. God donu aita o utaita be gajaita adua, unda anogha dano be gajaita rouvie. Unona ata, bee siroraita rouvie. Jo nanjigo kasovigambi aita rouvie. Mendó dabako avore.
Tago, mendó eini mo, God be anogha gajiturota, donu aita o utaita riria, avore. Kambesi oruabeva unona undava yarida emboro simbugaita o ifegaita riria-du reirie.
Amindu, buka ijoko avona gefiria-mi God dava yari emboro nundubuturota, gembasua, námane fefera anava o kambesi anava emboro da gaga nuenembo gegembuturere, jo be anogha gajari da gaga isaghava gembambi re.
Kotú, God dava yari emboro da mendó beago jo dabako irambi, ungagha re. Anada bee mo, emboro beago jo dabako irambi, ungagha re. God dava yari emboro eini mo, God Moses dava ututuria gagami kotú Agho Dari ututuria-mi sei ifeguturie. Sei Abraham da mambube, Israel enembomi unuka umonu tumogha baĩ egeguturota, unda uno nuenembo egegari-du rea, God umó kena yarida emboro Moses da Agho Darimi ifegaita rea, be anogha gajiturie. Anadu saghaideda gagami covenant sei o emboro sei regegeta rosore. Tago, Israel (o Jiusi enembo reta rosore,) undú goitu fotiturota, ingomi uubu ari god nanjogodu tumogha baĩ egegeta uria-du, God na Iesu gaabee ari enembodu unda emboro reka Iesu da tatangumi ifeguturie. Anadu covenant reka o emboro reka regegeta rosore.
Aghá-gea, imó gaga emboro Iesu da sonembami o Iesu da amburarimi ifegea vitia-da gaga tambadora mo, tanana ege, aná emboro undava ya bubarida emboro reka, God na Iesu da amburarida tatangumi ifeguturia-du reirie.
Fristi
Jiusi enemboda fristi mane dano Levi undi re. Moses da feferava, abua Levi undida rorova, God na ririeta, Moses da kaka Aron kotú unda sasingumi fristi ea, fristida buro nenuka egeguta fufuguturie. Aghá-gea, Jiusi enemboda fristi mane aná dano, Aron da mambube mane re.
God na ririeta, Aron maneda ghatumono, Levi undi dumeni, tutuno ea, fristi maneda buroda mendó nanjogo sonembeta egeguturie. Aghá egeguturota, númane tafaroro ari dobode kotú kambode kaifa egegeta urie. Aghade, númane tafororo rova daa divarida aito fugari beago kaifa egegeta urie.
Fristi mane buro donu egegasua, kotú daiyagha egegasua-da isuri gaga buka Levi Undida Buro (Leviticus) anava rei-irugutue. Númane burumakau, sifi, gouti, o unei ananu bua, ukó divegeaveta tatangu tevova voreaveta bua, vesa avona utasua o dodu utasua-nu nundubuturota, aná tatangu bua, bukava gaga daiyagha reiria-nu ambo-ambo egegeta urie. Kotú bukava gaganu ambo-ambo urota, aná okada firíde jeurode dungeta egeguturie. Fefera dumeni númane faravade olivi da muude bagega ea, vesa dungeta egeguturie. Fefera dumeni bukava gaganu ambo-ambo urota, númanda vesa dungaita simbuguturota, vaini etova averegea dungeta egeguturie.
Tago, vesa faro jojabeva nino oka fefera inono dungeta egeguturia-de, fristi mane rifogha kotú jama kena fefera inono faro ijokova Kambesi Kakara, Kambesi Kakara Bee Kakarada dibe kena oorunu dungeaveta, anada muno God dava vitita urie.
Unda Agho Dari Moses du ututurota, God na ririeta, Moses da kaka Aron umó fristi maneda beforo righari urie. Umó aghá ea irirota ambubuturia-da ambova unda mendi Finias na unda kambesi bua, fristi nanjogoda beforo righari ea, anada buro eta urie. Avore, aghá uta furia, Iesu da feferava Aron da mambube einimi buro dabako aghagonu urota vitirie.
Fristi maneda beforo righarida buro rosora, eghá re. Umó fristi nanjogoda itiva re. Kotú, ghaeko inono fefera dabako bee dabako, God na unda ari akokogo eta uria, kotú natofo jededa ari akokogo egegeta uria-nu nundubea gia doari-du rirota, umó burumakau anamaka eini kotú gouti eini dea, númanda tatangunu bua, Kambesi Kakara Bee Kakara anava terua, Agho Darida Mauva etova, kotú Mauvada dibe kena ghasio eta urie.
Avore, Buka ijoijokoko nanjogova námane saghaideda gaa high priest kaveruturota fristida beforo righari gegembuguturere. Tago, buka dabakova Iesu umó unuka jiria, unda tatangunu ututurota, namonde anda fristi iti beeva urie, kotú fristi eini umongo irambi-nu nundubuturota, námane buka Hibru Enembodu gembariva aná gaga fristida beforo righari doa, Iesu du Fristi iti beeva gegembuguturere.
Ghaa
Buka Baiboro rova goroto einiva ghaada gaga tambadora mo, jo namonde anda ghaa bee agheta rosora-du rambi re. Ghaa itoko jojago ikami itita egeguturia-du reirie. Dumeni sere rafea sumbuta egeguturie, dumeni ghanda yayafabebeimi davea igigeta egeguturie. Ii, imumu Eka 13:4 anava vitia-nu gadi reisi-rere.
Ghaeko
Iesu nanjigo endava siroruturia-da ghaekonu nundubuturota Ghaeko 0 regegeta rosore. Tago, namonde amó oreki tanana rosore, Iesu itoko ghaeko 0 da dibe kena siroruturie. Aghajora ghaeko 5 o 6 anada dibe kena re. Tago, aná ghaekoda namba mane seibe tutuno ea irugututa reisi-fore. Aghá-gea, jo oreki dibe eini rambi o gembambi aita rosore.
Jojabee (Enemboda Jojabee)
Námane tamo saghaideda gaga Son of Man kavereguturota Enemboda Jojabee gegembuguturere. God enemboda ari akokogo daiyagha nundubea gia doasua-nu nundubuturota, embó eini utota furari-du riria, aná Iesu umó re. Umó evetumi fufiria-du, umó enembo bee re. Tago, Jiusi enembo aná gaga Enemboda Jojabee ningia, seibe tanana egeguturie, aná enembo beedu reirie-tago, God beedu reirie. Umó namonde amó nanjogoda Jojabee re. Eini jo umongo irambi re.
Avore, fristi mane kotú Moses da Gaga kaifa kakato Iesu da bingádu mandudu ea, umó bua koto egegaita rea, emboro tava egegeta urie. Jiusi enemboda kiki mo, evere: Iesu isaghava, “Amó God re.” o “Amó God da Mendi re.” rasua mo, númane ereregea, “Iesu, umó God da ragaro fara etue,” rirota, umó seibe nandia bua koto egegasue. Amindu, Iesu umó aghago jo isaghava rambi re. Undufako iruguturota, Enemboda Jojabee … umó reta urie. Umó jo Enemboda Jojabee … amó rambi urie.
Aghá ueta, umonu bua koto arida emboro jo isagha ambi re. Tago, umó aghá rirota, tofo undufa iruguturieta, enembo dano tanana egeguturie.
Amindu, fristida beforo righari, Kaiafas, Iesu bua koto aita rea, umó mo avouvi, ananu isaghava rari-du ririe. (Mat 26:63-64)
Kambo (God Du Tafaroro Ari Kambo, kotú Nghaĩ Itari Kambo re.)
Jiusi enembomi númanda God Du Tafaroro ari Kambo o Temple reta rosora mo, aná dabako Bogu Naa Jerusalem anava vitirie. Tafaroro ari kambo, aná jojabe re. Kotú, tafaroro ari kamboda ghouka dighia biruru uria kambesi, beago jojabe bee re. Anava fristi manemi God du vesa ututurota, nino oka dea buria, dungeaveta evita urie. Kotú, dabako anava buro ari kambo ijoijokoko dibe eini be eini vitirie. Aghá-gea, Iesu umó Jerusalem anava irirota, iiava aná ghouka jojabeva terua, nghaĩ itita urie.
Jiusi enemboda embobo ghaeko inono Serigea Yarida Banau feferava, kotú God da banau dumeni anada feferava, Jerusalem yavua-va, banau undidiguturota, númanda vesa ututugeta urie.
Pol ungá Pita gha númanda gaga gefirota, ungá unda isuri gaga God du Tafaroro Ari Kambo dava bua gegembuguturie. 1 Ko 3:17, kotú 6:19-20 anava, God da Gagami eghá rei-irugutue: namonde amó avona God da natofo ea vitera-dava, God da Asisi Kakarami tamo rova terua, unda kambodu bua irita rouvie.
Avotago, Jiusi enembo oruabe jo Jerusalem anava irambi egegeta urie. Amindu rea, númane nangu undari feferava tafaroro aita, o benunu aita, uno ari mo, númane iiava, númanda naa inono kambo daba-daba simbuguturieta vitiria-va Fura Ijokoko inono tafaroro egegeta urie. Tago, anava nino oka jo dea buria dungota evambi eta urie. Anava tafaroro urota, benunu aride God da Gaga irugea vesa aride nuenembo egegeta urie. Aghade, númane kambo dabako anava sasingu nghaĩ ititigeta urie. Amindu, aná kambo ijoijokoko naa nanjogodava vitiria-du Nghaĩ Itari Kambo regegeta urie.
Kanisera
Gaga kanisera Baiboro rova jijimu egegeta rosora-da bee mo, gogorego aná Jiusi enemboda noni eini Sanhedrin regegeta rosora-du reirie. Númane Rom enemboda tuva irirota, Jiusi enembo kaifa egegeta urie. Rom enembomi avore reaveta, númanda unomi agho dari oruaruabe ititigeta urie-tago, ano bee aná Rom enembodava vitirie. Amindu, kanisera mane Iesu rata amburari jo inono irambi re.
Númane embobo dano 70 re. Oruabe aná fristi mane re, kotu Mosesda Gaga kaifa kakato, kotú Irugari kakato re. Númane gogorego Iesu injigha egeguturie. Tago, númanda rorova embobo dumeni, Nicodemus kotú Arimatea embó ragaro Josep aghago, Iesu gaabee egeguturie.
Eka 17:22-34 anava gaga kanisera mane Grik enembo bogu naa Atens kaifa egegeta uria embobodu jijimu egeguturere.
Kato (Moses Da Gaga Kaifa, kotú Irugari Kakato re.)
Moses da Gaga Kaifa kakato gegembuguturera-da bee mo, tamo saghaideda gaami Pharisees reta rosore. O gaga eini, Moses da Gaga Irugari kakato reta rosora-da bee mo, tamo saghaideda gaami Scribes o Teachers of the Law reta rosore.
Avore, gaga God na ririeta, Moses na gefiria, aná dano ingo yoveni re: aná bukada ragaro mo, Tutunova (Genesis), Isip Reta (Exodus), Levi Undi (Leviticus), Irugari (Numbers), kotú Agho Dari (Deuteronomy) re.
Iesu endava vitiria feferava, Moses da Gaga Kaifa kakato nendufa agho dari nanjogo kaifa egeguturota, enembo dano kaifa egegari-du regeguturie. Aná taubana re-tago, númane jo buka Moses da gefiria nuenembo nundubuturota, Moses da Gaga rambi re. Númanda nundubaride Jiusi enemboda evovo kikide bagega ea, anadu Moses da Gaga regegeta urie. Moses da Gaga Bee bua, nendufa númanda nundubarigha bagega ea, ananu ambo-ambo egegari-du regegutuaveta, Iesu erea numonde besiga eta urie.
Moses da Gaga Irugari kakato beago, jo Moses gaga undufa gefiria nuenembo irugambi o vesa ambi re. Númane beago, Moses da gefiria gaga bua, númanda kotú enembo dumenida nundubarigha bagega ea, iruguturota vesa egegeta urie.
Mino-Gurida Gaga
God da Gaga Rekava gurida gaga vitie. Oreki mo, gavana mane guri bee tefo númanda ragarova simbugeta rousue. Ingiso bee tefomi guri simbugeta rousue. Amindu imó oreki jo Australia da gurimi Papua Nu Gini da rova utua, eini-eini bambi aita roravore.
Tago, Iesu endava deĩ uria feferava mo, guri aná goldi o siliva mi egegeta urie. Enembo aná goldi o siliva baita rirota, abua-abua domi simbuguturia jo nundubambi re. Amindu gurida gaga enava iruguturota, “Aná Rom enemboda guri re.” o “Ená Grik enemboda guri re.” ningia, mania mana-mana ata! Abua-abua nanjogo gitofoda guri gangorogha bubugeta urie.
Iesu da kasia rova, guri kambesi oruabeva irugeta rosora mo, Rom enemboda guri eini ragaro denarius du reirie. Denarius dabakoda inono, namonde oreki tamo saghaideda gaami minimum wage reta rousua, aghago re. Enembo dabakomi onembo dabakova buro aita rouvia-da mino, avore. Avore, denarius da kasava námane guri dumenida gaga itoko rea isuri egegaita rosore. Jiusi enemboda guri bee ijoijokokodu lepta regegeta urie.
Doru eini Mak 12:41-44 anava guri ijoijokoko ungagha vesa ututurie. Aná lepta du reirie. Lepta dano 128 aná denarius dabakoda inono re.
Grik enemboda guri ragaro drachma aná Rom enemboda guri denarius seibe regegetora, anada inono re. Kotú Luk 15:8-10 da rova evetuda guri eini baghimbari gefiria, aná drachma du gefirie.
Drachma ungagha-ungagha o denarius ungagha-ungagha, aná Grik enemboda guri eini ragaro stater da inono re. Mat 17:24-27 da rova Pita guri eini uvu okada beva tafiria, aná stater reta tafirie. Kotú, ekaresiada babarigarida nundubariva, guri dano 30 Judas da rururia, aná stater nu rururie.
Aghade, Luk 19:13 anava, Iesu kasia rirota, guri eini ragaro mina du ririe. Mina da inono, aná denarius 100 aghagoda inono re.
Kotú mina 60 da inono mo, guri eini ragaro talent re. Iesu da kasia Mat 18:21-35 kotú 25:1-13 anada rova riria, ananu re. Aghá-gea, talent dabakoda inono, aná denarius 6,000 aghago re.
Avore, guri ijoijoko denarius, drachma kotú mina de embó onembo o fefera nanjogo buró ea aná guri basua-nu eve gembari vitie:
denarius ungá drachma gha fefera dabako buro asue
stater fefera ungagha-ungagha buro asue
mina fefera 100 buro asue (marabe rova Jiusi enembo fefera 24 aghago buro egegeta urie. Amindu mina da inono embó marabe ungagha-ungagha buro asua, aghago re.)
talent fefera dano 6,000 buro asue
Avore, talent nu nundubuturota eghá rere. Oreki, ghaeko 2017, embó fefera inono K30 rururota fefera dano 6,000 buro asua mo, aná embó K180,000 basue. Iesu unda kasia rirota, fefera domi gaga talent jijimu uria mo, umó jo namba bee nundubuturota rambi re. Namonde tefo eghá tanana ari-du rirota gaga talent jijimu urie, “Guri bee jojabe re. Jo mino utari aghago irambi re.” Aghá-gea, namane gaga talent kaveruturota K180,000 talent dabakodu jijimu egegaita rosore.
Natofo (God da Kaifa Eta Rouvia Natofo re.)
Grik enemboda gaa eini basileia mo, tamo saghaideda gaami kavereguturota, gogorego Kingdom gegembugeta urere.
Gaga kingdom da mendó jo dabako irambi re. Namonde amó Baiboro iruguturota Kingdom of God gigigadora mo, kingdom anada kini mo, God Afa umonu tanana rosore. Kotú, kini da buro mo, enembo kaifa ari re. Amindu, fefera dumeni gaga kingdom rirota, jo kini nundubuturota rambi re-tago, unda natofo nundubuturota reta rosore. Dabako aghago, fefera dumeniva Iesu minono rirota, unda gagada bouvu jo kini kena itambi, jo kini da natofo kena itambi, umó kini da kambesi uutuva vitia-nu nundubuturota ririe. Aghá-gea, námane jo fefera inono o kambesi inono kingdom kaveruturota, Baruga gaga dabako gembua kaverambi re. Námane kingdom kaveruturota, gaga donu gegembuguturera-da dumeni aná evere:
God na kaifa eta rouvia natofo …
God na unda natofo kaifa eta rouvia kambesi …
God da natofo daiyagha oruaruabe egeguturia …
God unda natofo kaifa ari fefera …
Enemboda Jojabee unda kini arida ano bua …
Dumeni inda Baiboro iruguturota, tambaita roravore.
Sabua
Baiboro da rova gaga sabua tambadora, jo namonde amó abua Baruga enembomi sabua reta rosora dabako aghago, irambi re.
Iesu da feferava gaga sabuada bee mo, enembo einimi enembo einida tofo ea irita urie. Sabua arida emboro jo dabako irambi re. Emboro eini mo, mene-mene bubua derurota, susughi ea enembo bundia bua igigigari mo, númanda sabua egegeta urie. Bua iiava, numonde irirota reaveta, númandu sabua urota, buro egegeta urie. O enembo dumenidava ututurota guri bubugeta urie.
Kotú, sabua arida emboro eini mo, evere: enembo eini avodava guri sidara eaveta, umó undari, o asugari-dighari utua barida mana-mana ari mo, umó tofo erea iiava, undaride asugari-digharide baita rea, umó undufa enembo einidava sabua ea, aná embóda tofo eta urie.
Kotú, emboro eini, sabua embó eini evetu yagera ari mo, númanda sasingu beago númanda babarigarida sabua ea iririgeta urie.
Sadyusi Enembo
Iesu endava vitiria feferava Jiusi enembo dumenidu Sadyusi enembo regegeta urie. Aná mo, namonde anda Peoples Progress Party, o Papuan Party regegeta rosora aghago re.
Sadyusi enembo oruago mo, númane gugua-ghayafade, kotú naada kokotofu re. Númane Jiusi enembo re-tago Rom enemboda kaifa aridu gangorogha iririgeta urie.
Fristi oruabe anada rova teterugea irita egeguturie. Tago, númanda gaabee egegeta uria mo, namonde amó amburadora mo, aná amburota sidara ari gaa regegeta urie. Amburarivareta jo rekago jebugea erambi ari gaa regegeta urie. Aghá regeguturota, Iesu de besiga egegeta urie.
Saion
Saion mo, ooto ijoko eini, bogu naa Jerusalem rova vitie. Tago, Psalms dumeni avona gegembuguturia-mi, kotú, feroveta mane dumenimi fefera dumeni bogu naa Jerusalem nu kakara urota, Saion gegembuguturie. Aghagonu kambesi dumeniva, God du Tafaroro Ari Kambonu kakara urota, Saion gegembuguturie.
Serubim
Tamo saghaideda gaami serafim kotú cherubim reta rosore. Númane aghajora anerada noni ungaghada eini re. Númane ano kakato re. Kotú númanda irari kambesi, aná God da dibe kena re. Esekiel tano dabako, kotú tano ingo ungagha anava gerurota, namonde amó cherubim da gari itoko tanana rosore. Aghá-gea, namonde eini-eini Ambova Siraita Rouvia va, tambuta rosora-nu reisi-nundubetore. Jon númandu saghaideda gaami tefo living creature gefirie. Baruga gaami aghá regegasira, namonde amó “nino okada eini” o “genau bagenada eini” regegasire. Tago serafim mane, cherubim mane jo nino oka irambi re. Númane God da gaga ningia, mino regegeta rousue, kotú unda uno ningia aghagonu egegeta rousue.
Ragaro serafim Baiboro rova kambesi dabakova tambuta rosore, Aisaia tano 6 anava vitie. Númane beago, God da dibeva jiria, undú raga rirota vitie, kotú unda unonu egegeta rousue. Númanda irari airo ra, aĩ, cherubim da aghago ra, aĩ? Jo gia goghó ambi vitere. Kotú Baruga gaami noni ungaghada ragaro radora, unda ero itoko utuvako re. Amindu námane aná anerada noni ungagha niananu tatambuguturera, anadu serubim gegembuguturere.