17
Tesaronaikaiŋ Por gu Sairas shogɨr za mbui.
1 Te 1.1-2; 2.1-2Por won khurkhuun kov, mbe Amfipores ŋgu bakɨmen vui. Mbe vov mba ŋgu bakɨme thav Aporonia ŋgu bakɨmen vui. Mbe vov, mbe vhɨra mba Aporonia ŋgu bakɨme thav, mbe Tesaronaika ŋgu bakɨmen vui. Mbe mba ŋgu bakɨmen, mbe Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phenan ki. Mbe vov, mba ŋgu bakɨmen vegap, Por zazera mbui tɨv, ana mba tɨva zɨn vui. Ana Sabat phuni khegenen ana vov, mba Zudaiŋ phorgap Fhe Bakɨme bunin mbararagi phena vhen vergap, ana Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gava garav, Fhe Bakɨme bunin vhuuiŋ mbe khɨvav mbe nzuai. Ru 24.26; FG 3.18; 9.22; 18.28; Ga 3.1Ana Fhe Bakɨmen bunin vhuuin mbe khɨvav mbe nzuav, ana Fhe Bakɨmen bunin vhuuiŋ nɨɨŋge bun mbe nzuav khaŋ nzuai, “Mba Fhe Bakɨme taagip wo gumgi gu mbigi ndir zav farasarigi guma, ana fharav zaa ndiv, rimgip, taagip khavgirga.” Por nen mbe nzuav khaŋ nzuai, “Gu mba Zisasra, gu khar ana buni vhuuiŋ bun nde nzuai. Mba gumara, Fhe Bakɨme taagip wo gumgi gu mbigi ndir zav ana farasarigi.” FG 13.50; 15.22; 15.27; 15.40; 28.24Por Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe khɨvav mbe nzuaim, gumgi gu mbigi mbari mben rɨgar Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ khothɨgap, mbe Por gu Sairas zɨn vui. Mbe mani zɨn vuim, Grikiŋ mbari, mbe vhɨra Fhe Bakɨme rotu mbui. Mbe vhɨrvera khavgiap mani zɨn vui. Mbe mani zɨn vuim, mba zɨri ki mbigi vhɨrve, mbe vhɨra mani zɨn vui.
Ro 16.21Mbe za mani zɨn vuim, mba Zudaiŋ mbe gangiap, mben ndavi guigira mbatɨgi. Mbe maaŋ muuŋgiap vov, mbe mba phogi ga vhui ŋanin vov, mba tɨvi mbatɨgi ga mbui gumgi mbari ndigi. Mbe mbe ndigap, mbaram gumgi gu mbigi vhɨrve phorga ndigap, mbe mba ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi ndavi ga sav, mbe ndavi khavi. Mbe mben ndavi ga sav, mbe ndavi khavim, mbe vov, Zeson phena thɨmkamani thivgi. Mbe Por gum Sairas ga nzuav gari. Mbe mani gangip, mani suirav, mani ndigi ŋgɨp kɨrar mbu gumgi gu mbigi farve khɨngirga. FG 16.20Mbe ne nzuav vov, Zeson phenan Por gu Sairas ndi garavra thav, mbaram hegap, Zesonan suirigi. Mbe Zesonan suirav, mbaram Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi mbari, mbe vhɨra mben suigiap, mbe ndigap, mba ŋgu bakɨme gari gumgir pani han vui. Mbe mbe ndiga vov kaav khaŋ nzuai, “Kha nuiana ruav za kha nuianan tɨvi mbatɨgi khavi gumgi, mbe ntige za khaŋ hegi. Ru 23.2; Zo 19.12; 1 Pi 2.13Mbe zav khaŋ hegim, Zeson mbe ndiga vov wo phena tɨgim, mbe ana phorga ki. Mba gumgi, mbe Sisar nzuai tɨvi, mbe nta daasui. Mbe nta daasuav khaŋ nzuai, ‘Harigi ŋgui vhɨrve gari guman pana mbe ki. Mba guman pana zɨ khare, Zisas.’ ” Mbe ne nzuaim, mba ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi, mben gumgir pani, mbe ne mbararagiap, mbe guigira ŋgava mbatɨga muuŋgiap, mbe za tamtam kaav, nzɨɨva nzuai. Mba ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mbigi, mbe maaŋ mbui, mba ŋgu bakɨme gari gumgir pani, mbe Zeson, Por gu, Sairas ndi wo phena tɨga kegi ne nzuav ana nzuav mba ana phorga zegi gumgi, mbe khaŋ mbe nzuai, “Mbe wo muuŋgi bigeŋ ga vhezgirga, nza mbe fhɨrgirim, mbe ŋgɨrga.”
Por gu Sairas Berian ŋgari.
10 Mba Tesaronaikan ki gumgi gu mbigi mba tɨva mbuim, Zisas khothɨgav ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe maan Por gu Sairas ga sarigim, mani Beria ŋgu bakɨmen veri. Mani vov, Berian hɨgap, vov Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen vergi. 11  Ais 34.16; Ru 16.29; Zo 5.39Mba Beria ŋgu bakɨmen ki Zudaiŋ, mbe tɨvir vhuuiaŋ mbui gumgi gu mbigi ma. Mben tɨvi guigira mba Tesaronaikan ki Zudaiŋ tɨva kambarigi. Mbe Por nzuai buni mbararagiap, mbe guigira nta vuzvugi. Mbe nta vuzvugiap, mbe rari tugɨra tɨgap Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ ki gava garav, Por suaŋgi buni phorgap nta gari. Mbe khueŋ nzuav nta gari. Por nzuai buni, nta guigira o, fhu. 12 Mbe maaŋ mbuav, mbe Zudaiŋ gumgi gu mbigi vhɨrve, ana khothɨgap ana zɨn vui. Mbe maaŋ mbuim, mba zɨri ki Grikiŋ mbigi vhɨrve, mben gumgi vhɨrve, mbe vhɨra Zisas khothɨgap ana zɨn vui.
13  FG 13.50; 14.19Por Berian kav Fhe Bakɨmen buni vhuuiŋ bun mbe nzuav kim, mba Tesaronaikan ki Zudaiŋ zumgum mba kameŋ mbararagiap, mbe mbari khavgiap Berian ŋgu bakɨmen vergi. Mbe vergap, maam mba gumgi gu mbigi ndɨkndɨgi tuara mbuim, mbe ŋgava mbatɨga mbuav, Por gu Sairas ga nzuav ndav sigi. 14 Mba gumgi gu mbigi ndav sigim, Zisas khothɨgap ana zɨn vui gumgi gu mbigi, mbe vhemkora Por ga sarigim, ana mbasɨk taan vergi. Por vergim, Sairas gu Timoti Beriara ki. 15 Mani kim, mbe Poran kov veri. Mbe ana kov vera vov, Atens ŋgu bakɨme thivgi. Mbe Atens thivgiap, taagia naan za mbuim, Por mbaram Sairas gu Timoti ga nzuav ŋkɨɨa mbuav, khaŋ mbe nzuai, “Nde mani ga suaŋrim, mani vhemkora nan han zirɨri.”
Por Atensan Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nzuai.
16 Por, Sairas gu Timoti ga nzuav ŋkɨɨa muuŋgiap, mani rarga Atensan ki. Ana kav, Atensan ŋgun garim, mbe nduarira ntuu kargiap nta rotu mbui ntuu vhɨrve ki. Por nta gangiap, ndav guigira mbatɨgi. 17  FG 18.19Por maaŋ muuŋgiap thav vov, Zudaiŋ Fhe Bakɨme buni mbararagi phena vhen vergap, Zudaiŋ gu mba harigi ŋgui gumgi gu mbigi, mbe Fhe Bakɨme rotu mbuim, ana Fhe Bakɨme buni vhuuin mbe khɨvav mbe nzuai. Ana mbe phorga nzuav, ana vhɨra rari tugɨratɨgap mbe phogi ga vhui ŋanen vov nen ki gumgi gu mbigi, ana vhɨra Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ mbe khɨvav mbe nzuai. 18 Por mbe phorga nzuaim, mba Epikuriaiŋ gum Stoikiŋ tɨvi kaŋgi gumgi, mbe Por kaadogap ana phorga nzuai. Mbe mbari khaŋ ana nzuai, “Kha fhura tamtam buni nzuai guma, ana ram suan za mbui?” Mbe maaŋ nzuaim, mbe mbari khaŋ nzuai, “Aria, ana harigi ŋguir tori buni bun nzuai thi?” Mbe mba suambarar Por ga mbui, ne khaŋ muuŋgi. Por Zisas buni vhuuiŋ bun mbe nzuav, ana vhɨra ana rimgiap taagia khavgi ne bun mbe nzuai. Ana mba bunin mbe nzuaim, mbe maaŋ muuŋgiap mba kamen ana nzuai. a Fharigi kameŋ khaŋ nzuai, “Grikiŋ rɨgar gumgi vhɨrve, mbe fhum Zudaiŋ tɨvi kaŋgi gumgi suaŋgi tɨvi, mbe nta zɨn vuavra ki. Mba tɨvi zɨn vui ntɨɨri khare, Epikuriaŋ gum Stoikiŋ.” b Mba zumgum hɨgi kameŋ khaŋ nzuai. Mbe Grikin kaman mba rimgia mboga tɨgap taagia khavgi ne, mbe kha zitɨr ne ga mbui, Anastasis. Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ kangiap, nta kheri gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨga mbui. Por Grikiŋ kaman Zisas bunin vhuuin mbe nzav, kha kameŋ Anastasis zitav mbe suaŋgim, mbe tuituigiap ne kaŋgi fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, mbe Grikiŋ khueŋ ndɨkndɨgi, Por harigi ŋguir tori zitagi.
19 Mbe mba kamen Por ga suaŋgiap, mbaram anan kov, mba Areopagus mbɨkshɨman phogi ga vhui buaadegi gumgir pani han vugi. Mbe anan kov, mben han vugap, khaŋ ana nzuai, “Nza ndu kha gumgi gu mbigi khɨvav, mbe nzuai bunin ŋkaa kaŋgi za mbui. 20 Nza vhɨra ndu buni mbararagim, nta guigira harigi khesharigi. Nza maaŋ muuŋgiap, nza ndu nzuai buni nɨɨŋge kaŋgi za mbui.” 21 Mba Atensan ŋgu bakɨmen ki gumgi gu mba harigi ŋgui gumgi, mbe zav Atensan ki, mbe harigi bigi ga mbui fhuvara. Mbe zazera harigi buni gu ndɨkndɨgir ŋkaa, mbe nta mbararganeŋ vuzvugi. Mbe maaŋ muuŋgiap, mbe nduarira mba bunin ŋkaa, mbe nduarira ntan warira phorga nzuai.
22 Mba buaadegi gumgi Por suaŋgi buni nɨɨŋge kaŋgi zav ana nzarigim, Por mbaram mba Areopagus mbɨkshɨman mba buaadegi gumgir pani nɨman khavgia thɨgap khaŋ mbe nzuai, “Nde kha Atensan ki gumgi, gu nde garim, nde guigira havhargiap mbarkɨrga tɨvi, nde nta zɨn vov rotu mbui. 23 Gu fharav vov, nde rotu mbui bigi, gu za nta gangi. Gu nta gara vov, gu artar mbe garim, mbe khaŋ muuŋgi kamen ana khergi. Mba kameŋ khaŋ nzuai, ‘Khe nza kaŋgi fhuv mbarɨvir artar ma.’ Nde mba kaŋgi fhuv Fhe Bakɨme, nde fhura ana rotu mbui. Gu ntigem mba Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ bun nde nzuai.
24  Mt 11.25; FG 7.48; 14.15 1 Kin 8.27; Ais 42.5“Mba Fhe Bakɨme, ana kha nuiana muuŋgiap, ana ki bigi, ana za nta muuŋgi. Mba Fhe Bakɨmera, ana kha Heven gum nuiana gari Guma Bakɨme ma. Ana maaŋ muuŋgiap, gumgi wari won farir muuŋgi pheni, ana ntan ki fhu. 25  Jop 12.10; Sng 50.12; Sek 12.1; FG 7.48Ana vhɨra bigɨn the sosuagiri ma, guma won farver bigɨn then muuŋgip ana kurkurarie? Zakɨra fhuvara! Ana nduara guma ga muuŋgiap, bɨɨŋbɨɨŋ ana nɨɨŋgiap, ana za bigir kha gumgi gu mbigi ga nɨɨŋgi. 26 Fhe Bakɨme guma bavira muuŋgim, ana za kha nuianan ki gumgi ndi tɨgi, mba guma, ana za kha nuianan ki gumgi gu mbigir nzɨk ma. Ana mba guma ga muuŋgim, ana kha gumgi ndi tɨgim, mbe za kha nuianan ki. Ana mba guma ga muuŋgim, ana za kha nuianan ki gumgi ndi tɨgim, mbe kɨv, tɨv horɨrga tugi gu kɨrga ŋani mbe nɨɨŋgi. 27  Lo 32.8; Sng 145.18; Ais 55.6; Jer 23.23; FG 14.17; Ro 1.20Fhe Bakɨme guma ga muuŋgiap, ana khueŋ vuzvugi, gumgi gu mbigi, mbe taagi ana han zɨv, guigira ana kaŋgirga, ana ne vuzvugi. Ana ne vuzvugiap, mbe ndi tɨgi, mbe kɨv vhɨra ana suaŋv ganɨnga. Ana vhɨra, ana nza thav saman ki fhuvara. 28  Kor 1.17; Ta 1.12; Hi 1.3‘Ana vhɨra nduara bɨɨŋbɨɨn nza ndɨɨim, nza ki. Ana nduara ŋkasŋkar nza ndɨɨim, nza rui.’ Kha kameŋ nden tɨvi kaŋgi gumgi mbari, mbe vhɨra ne nzuai. Mbe khaŋ nzuai, ‘Nza vhɨra, ana tari ma.’ c Ves 18 khaŋ muuŋgi tɨva muuŋgi, Por Zudaiŋ tɨvi kaŋgi gumgi fhum suaŋgi kamenira, mbe phorga nzuai. Ana maaŋ muuŋgirga, mbe tuituigip ana nzuai buni kaŋgirga.
29  Ais 40.18-20; 44.10-17; FG 19.26“Nza maaŋ muuŋgiap Fhe Bakɨmen tari ki. Nza thaŋ suaŋv khueŋ ndɨkndɨgɨrie, Fhe Bakɨme, ana gor gum, sirva, kɨm, ana nta fara muuŋgi? Fhuvara! Nza mba ndɨkndɨgar muunga fhu. Nza vhɨra kha ndɨkndɨgar muunga fhu. Ana guma nduara won ndɨkndɨk gu farven kargi bigin ma. Nza mba ndɨkndɨgar muunga tuktɨgi fhuvara.
30  FG 14.16; Ro 3.25; Ta 2.11-12; 1 Pi 1.14“Fhum tugen gumgi tuituigia kaŋgi fhuvara, maaŋ muuŋgiap, Fhe Bakɨme, mben tugen ana pim mbe muuŋgi bigi ga nzuav mbe suaŋgi fhuvara. Ana ntigem kha tugen ana khaŋ tɨgap kama havharar za kha nuianan ki ŋguir ki gumgi ga nzuai, mbe za ndavi domdorgiri. 31  Sng 9.8; 96.13; FG 2.24; 10.42; Ro 2.16; 14.10Ana vhɨra za kha nuianan ki gumgi gu mbigi ga suaŋv suanga tuga mbe sarigi. Mba tugar, ana won tɨvar vhuuŋ zɨn ŋgɨp, ana za kha nuianan ki gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi ga suaŋv mbe suanga. Fhe Bakɨme mba tugen guma mbe farasarigi, ana mba guman panan, ana mba gumgi gu mbigi muuŋgi tɨvi mbatɨgi ga suaŋv mbe suanga. Ana mba farasarigi guma, ana rimgia mboga tɨgim, Fhe Bakɨme taagia ana khavgi. Maaŋ muuŋgiap, nza guigira Fhe Bakɨme khothɨgɨrga, ana mba ŋaarar ana nɨɨŋgi.” 32 Por mba bunin mbe suaŋgim, mba gumgi mba guma rimgiap mboga tɨgap taagia khavgi ne mbararagiap, mbe gumgi mbari Por nzɨɨv, ana nzuai. Mbe mbari khaŋ ana nzuai, “Nza wom kha buni suaŋrim, nza nta mbarararganeŋ vuzvugi.” 33 Mbe maaŋ Por ga nzuaim, Por mbe thav vui. 34 Por vuim, gumgi mbari ana zɨn vov, Zisas khothɨgi. Ana zɨn vov, Zisas khothɨgi guma mbe khare, Dionisius. Ana mba Areopagus mbɨkshɨman phogi ga vhui buaadegi gumgi phorga phogi ga vhui bomadagi guma mbe ma. Ana zɨn vui mbiga mbe, ana zɨ Damaris, ana vhɨra Zisas khothɨgim, harigi gumgi gu mbigi mbari, mbe vhɨra Zisas khothɨgi.

17:1 1 Te 1.1-2; 2.1-2

17:3 Ru 24.26; FG 3.18; 9.22; 18.28; Ga 3.1

17:4 FG 13.50; 15.22; 15.27; 15.40; 28.24

17:5 Ro 16.21

17:6 FG 16.20

17:7 Ru 23.2; Zo 19.12; 1 Pi 2.13

17:11 Ais 34.16; Ru 16.29; Zo 5.39

17:13 FG 13.50; 14.19

17:17 FG 18.19

a17:18 Fharigi kameŋ khaŋ nzuai, “Grikiŋ rɨgar gumgi vhɨrve, mbe fhum Zudaiŋ tɨvi kaŋgi gumgi suaŋgi tɨvi, mbe nta zɨn vuavra ki. Mba tɨvi zɨn vui ntɨɨri khare, Epikuriaŋ gum Stoikiŋ.”

b17:18 Mba zumgum hɨgi kameŋ khaŋ nzuai. Mbe Grikin kaman mba rimgia mboga tɨgap taagia khavgi ne, mbe kha zitɨr ne ga mbui, Anastasis. Fhe Bakɨme buni vhuuiŋ kangiap, nta kheri gumgi mbari, mbe kha ndɨkndɨga mbui. Por Grikiŋ kaman Zisas bunin vhuuin mbe nzav, kha kameŋ Anastasis zitav mbe suaŋgim, mbe tuituigiap ne kaŋgi fhuvara. Maaŋ muuŋgiap, mbe Grikiŋ khueŋ ndɨkndɨgi, Por harigi ŋguir tori zitagi.

17:24 Mt 11.25; FG 7.48; 14.15

17:24 1 Kin 8.27; Ais 42.5

17:25 Jop 12.10; Sng 50.12; Sek 12.1; FG 7.48

17:27 Lo 32.8; Sng 145.18; Ais 55.6; Jer 23.23; FG 14.17; Ro 1.20

17:28 Kor 1.17; Ta 1.12; Hi 1.3

c17:28 Ves 18 khaŋ muuŋgi tɨva muuŋgi, Por Zudaiŋ tɨvi kaŋgi gumgi fhum suaŋgi kamenira, mbe phorga nzuai. Ana maaŋ muuŋgirga, mbe tuituigip ana nzuai buni kaŋgirga.

17:29 Ais 40.18-20; 44.10-17; FG 19.26

17:30 FG 14.16; Ro 3.25; Ta 2.11-12; 1 Pi 1.14

17:31 Sng 9.8; 96.13; FG 2.24; 10.42; Ro 2.16; 14.10