7
Sɨdipen Juda Kansol Kub bɨ gau kalɨp Krais manö aij u manö haga
Kale manö piral anɨg haglö, God nɨp nan sabe gep bɨ kub yabɨƚ u Sɨdipen nɨp haga, “Manö nöp hagpal anɨbu nɨŋö hagpal aka pir albal?” ö ga.
Hageia, Sɨdipen haga, “Bapi mam bɨ, nɨŋim! Bac iƚaŋ hon Ebraham hadame nöp daun kub Haran araga adö u, ram mɨnöŋ Mesopodemia mɨdeia magö u, God mailö aij ke halö mɨdöp u nɨp haga, * Jen 11:31; 12:1 ‘Ram mɨnöŋ ne i arö gɨmön, nɨbi bɨ ne gau arö gɨmön, ram mɨnöŋ ke yad nöp yamnabin u armön,’ a ga.
“Hageia, Ebraham ram mɨnöŋ kub Kaldia mɨdmɨdöp u arö göm, daun kub Haran am mɨdmɨdöp. Hainö Ebraham nap umö, God hagö, ap ram mɨnöŋ kale mɨdpim aui mɨdmɨdöp. * Jen 11:31–12:5 Ñɨn anɨbu God Ebraham nɨp mɨnöŋ naböŋ mɨgan ap hagaga. Apöm yɨharɨŋ nöp mɨdmɨdöp. Ñɨn anɨbu Ebraham ñɨ pai ap rɨkaga; yɨharɨŋ nöp mɨdmɨdöp. Pen God Ebraham nɨp haga, ‘Hainö mɨnöŋ naböŋ anɨbi, ne udnabön. Ñɨ pai ne yag daunabön yag daulö arnab gau, mɨnöŋ naböŋ anɨbi u rö nöp udöm mɨdeinaböl,’ a ga. * Jen 12:7; 15:18; 17:8 Pen God manö ap hagöm haga, ‘Ñɨ pai ne yag daunabön yag daulö arnab gau, am nɨbi bɨ rɨmnap ram mɨnöŋ gau mɨdlö, kalɨp magöŋhalö nagɨ löm, gɨ naij yabɨƚ göm, nagɨ wög rö hag lɨlö, gɨlö nɨŋöl gɨ, mɨ unbö po hadred (400) innab. * Jen 15:13-14; Eks 12:40 Pen nɨbi bɨ kalɨp anɨg geinaböl gau, yad pen pe kalɨp gɨ naij gɨnabin. Nɨbi bɨ ne gau, ram mɨnöŋ anɨbu arö göm, ap yɨp sabe göl gɨ mɨdeinaböl ram mɨnöŋ i,’ a ga. * Eks 3:12 Pen God Ebraham nɨp manö ap hag löm haga, ‘Ñɨ pai ne yag daunabön yag daulö arnab gau, kalöp abad mɨdeinabin u me, ñɨŋaŋ hagape bɨ waŋ hañ rɨb gɨ dö gɨmim,’ a ga. Hagö, hainö Ebraham ñɨ nɨpe Aisak nɨp yag dapöm, ñɨn unbö mudun jɨŋ mɨdöm, ñɨn raleb u ñɨ u nɨp waŋ hañ rɨb gɨ dö ga. Aisak pen Jekop nɨp yag daua. Jekop nɨpe pen ñɨ unbö mɨgan laŋ gau kalɨp yag dauö me, hon Isrel nɨbi bɨ iƚ ke ke mɨdpun. * Jen 17:9-14; 21:4
“Bac iƚaŋ hon anɨb gau, nɨmam nañɨ bɨ gau nɨmam hain Josep nɨp gasɨ naij nɨŋlö, mulu lugö, bɨ rɨmnap ñɨlö, nɨp rau dam ram mɨnöŋ Ijip ud arla. Ud arlö, mɨd aij gaga u pen God nɨp hauƚ gaga. * Jen 28:1-3; 37:11; 39:1-3,21-23 10 Nan mɨŋör Josep nɨp auaia u, God nɨpe nɨŋöm Josep nɨp abad mɨd aij gɨmɨdöp. God nɨpe Josep nɨp gasɨ aij ñöm gö, Ijip Kiŋ Pero, bɨ Josep i gasɨ nɨŋ aij yabɨƚ göp, a göm, nɨp hagö, mɨnöŋ naböŋ Ijip abe, ram nan nɨpe gau magöŋhalö abe abad mɨdmɨdöp. * Jen 41:37-44
11 “Hainö ñɨn ap kɨyö kub yabɨƚ u, ram mɨnöŋ Ijip abe, ram mɨnöŋ hon Kenan i abe auö, bac hon ram mɨnöŋ Kenan i mɨdeila gau nan magö uƚhai nɨŋöm, nan ñɨŋeb ap mɨdageia, gasɨ mɨlö yabɨƚ lɨla. * Jen 41:54; 42:1-2 12 Pen nap kale Jekop manö ap nɨŋa, nan magö iru nöp ram mɨnöŋ Ijip mɨdeia. Anɨb u nɨŋöm ñɨ nɨpe gau kalɨp hagö, nan magö raunɨg Ijip arla. 13 Am rau dapöm, ñɨŋ pɨs göm, kauyaŋ pen raunɨg arla. Arlö, nɨmam Josep kalɨp haga, ‘Mam bɨ, kale yɨp ban a gɨmim nɨŋbim? Yad namam kale Josep nöp,’ a ga. Hageia, Ijip Kiŋ Pero manö anɨbu nɨŋöm haga, ‘U Josep nɨmam bɨ nɨpe gau e!’ ga. * Jen 45:1-4,16 14 Josep pen, bap yad Jekop, nɨbi bɨ nɨpe gau aip yɨŋɨd auöl, a göm, manö hag yuö, nap Jekop nɨbi bɨ ñɨnjuöl mɨhau nɨgaŋ ado gɨ da ajɨp böŋ daŋ (75) rö udöm, aip arla. * Jen 45:9-11; 46:27 15 Nap Jekop anɨg göm, ram mɨnöŋ Ijip am mɨdöm, uma. Mɨd damöm, bac bɨ anɨb gau magöŋhalö um hakla. * Jen 46:1-7; 49:33 16 Pen hainö ñɨ kale gau nap le damöm, daun kub Sekem rɨgöl gɨla. Wip rɨgöl anɨbu, bac iƚaŋ Ebraham, Hemor ñɨ nɨpe gau kalɨp mani ap ñöm raua. * Jen 23:2-20; 33:19; Jos 24:32
17 “Pen God Ebraham nɨp nöd gɨnabin, a göm, manö hag la rö gɨnɨg göm ga u me, nɨbi bɨ hon Isrel ram mɨnöŋ Ijip mɨdeila gau, ñɨ pai rɨk damöm rɨk dam dapɨl göm, iru yabɨƚ nöp mɨdeila. * Eks 1:7 18 Nɨbi bɨ hon Isrel iru nöp mɨdeila ñɨn anɨbu, ram mɨnöŋ Ijip u kiŋ hain nɨbö waiö la. Kiŋ hain nɨbö anɨbu bac Josep nɨp nɨŋaga u me, 19 nɨbi bɨ hon gau gɨ naij yabɨƚ göm, manö kƚö hagö, ñɨ pai kale gau yag dapöm, höŋ adö gau yulö, ke mɨdöm ummɨdal. * Eks 1:11-22 20 Anɨg gɨla u pen, ñɨn aŋ anɨb au, ber mɨhöp ñɨ hañ aij ke nɨbö ap yag dapil, hib nɨpe Mosɨs a gɨlö. Ñɨ anɨbu nɨp rakɨn mɨhau nɨgaŋ ram raul mɨgan gau nöp pi gɨlö mɨdmɨdöp. * Eks 2:2 21 Hainö ñɨŋaŋ anɨbu nɨp dam höŋ au yaŋ lɨlö, Pero pai nɨpe u apöm, nɨp nɨŋöm, dam ñɨ yad, a göm, kabö laumɨdöp. * Eks 2:3-10 22 Nɨpe anɨg göm kabö lauö, kub gö, Ijip nɨbi bɨ kale nɨhön nɨhön gɨmɨdal u, nɨp hag ñɨ aij gɨla. Nɨpe bɨ manö kƚö gɨ hagöm, wög kƚö göm gɨmɨdöp.
23 “Pen Mosɨs mɨ nɨpe unbö ñɨnjuöl mɨhöp (40) inö, nɨbi bɨ yad Isrel kalɨp am nɨŋem auɨn a ga. 24 Pen amöm nɨŋa, Ijip bɨ ap Isrel bɨ ap nɨp mɨñu magö pakaia. Mosɨs nɨŋöm, bɨ Isrel nɨp ud kamɨŋ yuöm, Ijip bɨ u nɨp böŋ nöp al pak lö uma. * Eks 2:11-15 25 Pen Mosɨs gasɨ nɨpe nɨŋa u, ‘Nɨbi bɨ yad Isrel hagnaböl, “God Mosɨs nɨp gasɨ ñö, apöm hanɨp ud asɨk yuö, mɨd aij gɨnabun,” a gɨnaböl,’ a gɨ nɨŋa u pen kale gasɨ anɨbu nɨŋagla. 26 Pen ruö Mosɨs amöm nɨŋa, Isrel bɨ mɨhöp pen pen gailö. Anɨg gɨlö nɨŋöm haga, ‘Bɨ me, kale mamil mɨhau mɨdpil; pen pen gabil u arö gɨl!’ a ga.
27 “Hageia, bɨ ap bɨ ap nɨp pakaia u, Mosɨs nɨp ud gɨdaŋ yuöm haga, ‘Ne an hagö, bɨ kub mɨdmön, halɨp bɨ manö ud asɨkep rö abad mɨdpan? 28 Ne rol Ijip bɨ u al pak lɨna u, mɨñi yɨp pen al pak lɨnɨg hagabön aka?’ ga. 29 Anɨg hagö, Mosɨs bɨ al pak lɨbin anɨbu nɨŋbal, a göm, pɨñɨŋ gɨ am ram mɨnöŋ Midian amöm, bɨ yɨharɨŋ ap rö mɨdmɨdöp. Ñɨn aŋ anɨb au, nɨpe nɨbi udöm, ñɨ mɨhöp yag daua. * Eks 2:21-22; 18:3-4 30 Anɨg göm yɨharɨŋ nöp mɨdö mɨ ñɨnjuöl mɨhöp (40) ina. Hainö ñɨn ap ram mɨnöŋ kabö nöp mɨdöp Sainai Dum söl au mɨdöm nɨŋa, ejol ap apöm, mab ur añɨ ap mɨɫaŋ geia aŋ au waiö lö nɨŋa. * Eks 3:1-4 31 Anɨg geia Mosɨs nɨŋöm, nan anɨbu nɨhön göp, a göm, am söl au apöm nɨŋö nɨŋöl gɨ, Bɨ Kub haga, 32 ‘Nahai iƚaŋ Ebraham, Aisak, Jekop, God kale yad mɨdpin,’ a ga. Anɨg hageia, Mosɨs, u Bɨ Kub nöp hagab, a göm, pɨñɨŋ göm gɨl gɨl göm, he göm amgö nɨŋaga.
33 “Pen Bɨ Kub Mosɨs nɨp haga, ‘Mɨnöŋ naböŋ uɫ i am mɨdpan rö, ma rɨrup ne u ud asɨk. 34 Ijip nɨbi bɨ gau nɨbi bɨ yad Isrel kalɨp gɨ naij yabɨƚ gɨpal, yad nɨŋbin. Kale mɨɫöŋ gaböl u apdi nɨŋem, apem kalɨp ud asɨk yunɨg aubin. Anɨb u, ne ado gɨ Ijip armön,’ a ga.
35 “Isrel nɨbi bɨ nöd Mosɨs nɨp hagla, ‘Ne an hagö, bɨ kub mɨdmön, halɨp bɨ manö ud asɨkep rö abad mɨdpan?’ ö gɨla. Pen hainö, God ejol nɨpe hag yuö apöm, mab bɨd mɨɫaŋ geia aŋ au Mosɨs nɨp waiö lö, God nɨpe ke Mosɨs nɨp nɨbi bɨ kub kale mɨdöm kalɨp ud asɨk yuaŋ a göm, hag yua. 36 Pen Mosɨs Ijip aramöm, nan gagep rö rɨmnap gau göm, nɨbi bɨ nɨpe Isrel kalɨp udöm ñɨg solwara ‘Aɫɨ’ a gɨpal u amöm, nan gagep rö rɨmnap gau göm, hainö Isrel nɨbi bɨ uɫ gɨ dam ram mɨnöŋ aipɨƚ nöp aŋ gau aramöm, nan gagep rö rɨmnap gau göl gɨ mɨdmɨdöp. Anɨg gɨ mɨdö mɨdö, mɨ ñɨnjuöl mɨhöp (40) ina. * Eks 7:3; 14:21; Nab 14:33
37 “Mosɨs nɨpe nöp me nɨbi bɨ Isrel kalɨp haga, ‘God nɨpe bɨ manö nɨpe hagep ap, ñɨ kale ke bɨ yad rö ap, hag yuö, kalöp aunab,’ a ga. 38 Mosɨs nɨpe ram mɨnöŋ aipɨƚ nöp aŋ gau mɨdeia; nɨpe apɨs bac hon aip mɨdeia; Sainai Dum gau ejol ap apöm Mosɨs nɨp manö hag ña. Mosɨs manö anɨbu udöm hon Isrel nɨbi bɨ hag ñɨnab, a göm, God nɨpe manö kamɨŋ anɨbu Mosɨs nɨp ña. * Eks 19:3
39 “Mosɨs manö kamɨŋ anɨbu hag ña u pen bac hon gau manö anɨbu udagla. Kale Mosɨs nɨp hag juöm, ado gɨ Ijip arun, a göm, gasɨ u nɨŋla. 40 Mosɨs nɨmam Eron nɨp hagla, ‘Bɨ ne Mosɨs hanɨp Ijip nɨbö dauub u, nɨp nɨhön göp u nɨŋagpun. Anɨb u, ne hanɨp nan god rö rɨmnap gö, bɨ hon rɨmnap god gɨnabön anɨb gau ud nöd arlö, hon hain arun,’ a gɨla. * Eks 32:1 41 Ñɨn anɨbu nöp, god piral kaj kau pi rö ap gɨ löm, yaur nan gau pak dap sabe gɨ ñɨla. Kale ñɨmagö kale gɨla u nɨŋöm, u god hon a göm, mɨñ mɨñ göl gɨ nan kub lau ñɨŋla. * Eks 32:2-6 42 Anɨg geila, God kalɨp arö göm haga, ‘Anɨg gɨpal u, sɨdö, rakɨn, gapɨ gau haƚöwaƚö sabe gɨlaŋ,’ a ga. Ñɨn anɨbu kale nan anɨb gau nöp sabe gɨla u me, bɨ God manö hagep ap God Manö u kalɨ kƚiñ rɨköm haga,
‘Isrel nɨbi bɨ.
Kale nöd mɨ ñɨnjuöl mɨhöp ram mɨnöŋ aipɨƚ nöp aŋ gau ajmɨdim ñɨn u,
kaj kau kaj sipsip nan gau pak yɨp sabe gɨ ñagmɨdim. * Emo 5:25-27
43 Kale nan yɨharɨŋ piral mɨhöp kale ke gɨpe u
nɨp nan pak sabe gɨ ñɨ mɨdöl gɨ, gɨ mɨdmɨdim.
Nan anɨbu, ap Molok a gɨmɨdim,
ap gapɨ rö gɨ lɨmim, Repan a gɨmɨdim.
Nan god piral anɨb mɨhau nöp,
sel ram gɨ ud ajöl gɨ, sabe göl gɨ mɨdmɨdim.
Gɨ mɨdmɨdim anɨbu, yad kalöp hag yunö,
am nagɨ mɨdeinabim daun kub Babilon ba lau,’ a ga.
44 “Bac bɨ hon gau ram mɨnöŋ aipɨƚ gau mɨdeila ñɨn u sel ram ud ajmɨdal. Sel ram anɨbu mɨdeia u nɨŋöm, God hon aip mɨdöp a göm nɨŋmɨdal. Sel ram anɨbu, God manö haga rö nöp gɨ lɨlö mɨdeia. 45 Hainö Josua bac bɨ hon aip sel ram anɨbu nap bɨ kale nɨbö udla. Hainö, kale sel ram anɨbu daueilö nɨŋöl gɨ, God nɨpe nɨbi bɨ ram mɨnöŋ aui mɨdeila gau yu gɨ yua. Sel ram anɨbu mɨdöm, mɨd damöm, hainö Depid yag daula. * Jos 3:14-17 46 Bac Depid, bɨ God nɨŋö aij ga bɨ u, nɨpe God nɨp hag nɨŋöm haga, ‘Ne yau a gö, yad ram nöp aij ap gɨ lɨnö, ne God Jekop nöd sabe gɨmɨdöp u, ram anɨbu mɨdeinabön,’ a ga. * 2Sa 7:1-16 47 Hageia pen God nɨpe yau a gaga. Hainö Solomon nɨpe God sabe gep ram anɨbu gɨ la. * 1Ki 6:1-38
48 “Pen God adö i gɨlaŋ mɨdöp u, nɨbi bɨ ñɨmagö udöm gɨ lɨnaböl ram gau mɨdageinab. Bɨ God manö hagep ap manö anɨbu hagöm haga,
49 ‘Bɨ Kub u haga,
“Ram mɨnöŋ kumi kabö adö laŋ au
sea kiŋ yad rö adö au asɨk mɨdem,
mɨnöŋ naböŋ iƚ i ma yad abö gɨ löl gɨ mɨdpin.
Yɨp nɨhön ram gɨ lɨbe, yad han mɨdeinam?
Yad ram auai ake lɨnam?
50 Nan gau magöŋhalö ñɨmagö yad ke gɨ lagpin aka?” ga,’ a ga.
51 “Hon ke nɨŋ aij gɨpun a gɨmim, nan si nan naij nöp gɨmim, God Manö nɨŋagpim. Nahai bɨ gɨmɨdal rö nöp gɨpim. Ana Uɫ nɨpe kalöp gasɨ aij ñö nɨŋbep, pen pör wasö gɨpim. * Ais 63:10 52 Nahai bɨ gau, bɨ God manö hagep gau kalɨp magöŋhalö gɨ naij gɨla. Bɨ God manö hagep hadame gau, ‘God Bɨ Wög Gɨ Ñeb aij yöl u aunab,’ a gɨla. Pen nahai bɨ gau kale bɨ anɨb gau u rö nöp al pak lɨla. Pen mɨñi God Bɨ Wög Gɨ Ñeb aij yöl anɨbu auö me, kale nɨp mumug nɨŋmim al pak lɨbe. * Mad 23:31 53 Pen God lo manö nɨpe u, ejol nɨpe gau kalɨp hag yuö daulö udpe, pen hagöp rö nɨŋmim gagpim,” a ga.
Sɨdipen nɨp kabö ju pak lɨla
54 Sɨdipen manö anɨbu hagö nɨŋöl gɨ, kalɨp mulu kal yabɨƚ lugö, meg magö hau rɨbɨköm kal jula. 55 Pen Ana Uɫ nɨpe Sɨdipen ajmaŋ rau mɨdö nɨŋöl gɨ, nɨpe gɨlaŋ gɨ nɨŋöm kumi kabö adö laŋ au nɨŋa, God mailö aij unbö ke yabɨƚ nɨpe mɨdeia nɨŋöm Jisas nɨpe God ñɨmagö yɨjɨg kɨd lau adö urak mɨdeia. * Sam 110:1 56 Sɨdipen nɨŋöm haga, “Nɨŋim! Yad nɨŋabin, kumi kabö adö laŋ au ajöŋ hiɨk mɨdöp. Bɨ Ñɨ nɨpe u God ñɨmagö yɨjɨg kɨd lau adö urak mɨdöp!” a ga. * Kol 3:1
57 Sɨdipen anɨg hagö, rɨmɨd kale u ñɨmagö ud pɨƚ göm, adɨŋ magöŋhalö uraköm, manö bƚaƚö göm manö kub yabɨƚ hagöm, gɨ dö gɨ am nɨpe mɨdeia arla. 58 Nɨp ud sɨsɨ löm, dam dam daun kub anɨbu höŋ adö yaŋ ud arla. Bɨ nɨp manö pir alla gau kal juöm, waƚɨj mɨlö kale gau ud juöm, bɨ praj Sol mɨdeia söl au yulö, nɨpe abad mɨdö nɨŋöl gɨ, kale Sɨdipen nɨp kabö ju pakla. 59 Nɨp anɨg göl paklö nɨŋöl gɨ, Sɨdipen Bɨ Kub nɨp wɨñ al hagöm haga, “Bɨ Kub Jisas, ana magö yad ud,” a ga. 60 Anɨg hagöm, kugom yɨmöm, wɨñ kub al hagöm haga, “Bɨ Kub! Yɨp al pak laböl i, nan si nan naij gaböl u nɨŋmön arö gɨmön,” a ga. Anɨg hagöl göm uma. * Luk 23:34

*7:2: Jen 11:31; 12:1

*7:4: Jen 11:31–12:5

*7:5: Jen 12:7; 15:18; 17:8

*7:6: Jen 15:13-14; Eks 12:40

*7:7: Eks 3:12

*7:8: Jen 17:9-14; 21:4

*7:9: Jen 28:1-3; 37:11; 39:1-3,21-23

*7:10: Jen 41:37-44

*7:11: Jen 41:54; 42:1-2

*7:13: Jen 45:1-4,16

*7:14: Jen 45:9-11; 46:27

*7:15: Jen 46:1-7; 49:33

*7:16: Jen 23:2-20; 33:19; Jos 24:32

*7:17: Eks 1:7

*7:19: Eks 1:11-22

*7:20: Eks 2:2

*7:21: Eks 2:3-10

*7:24: Eks 2:11-15

*7:29: Eks 2:21-22; 18:3-4

*7:30: Eks 3:1-4

*7:36: Eks 7:3; 14:21; Nab 14:33

*7:38: Eks 19:3

*7:40: Eks 32:1

*7:41: Eks 32:2-6

*7:42: Emo 5:25-27

*7:45: Jos 3:14-17

*7:46: 2Sa 7:1-16

*7:47: 1Ki 6:1-38

*7:51: Ais 63:10

*7:52: Mad 23:31

*7:55: Sam 110:1

*7:56: Kol 3:1

*7:60: Luk 23:34