Yesu Varana Biibiina
Luk
Igirumi
(Luke)
Vonaviakova
Yesu Varana Biibiina Luk igirumi na ivi debei da Israel damsi kii Viviyawa inekiibau. God vonakiiyapa bagibagina iterei da wawayina ita vonatawei kurisi, tuna na Yesu. Ma ke Israel damsi kava kubiisi ma tota yavata. Igiruma da Kanuma Vovokaravina, Yesu ikwatui da varana biibiina ita dimei wawaya vivikamyuyuwisi kurisi. Tuna kubiine weni bukana kamonai ivi debei da wawaya i nuwapoya bogii ma bogiiyai na kudubisi Yesu ivi vitesi. Nota weni girumina kamonai ipeyari ma nota sago na imiiritaweyana, tuna Yesu nuwabiibai ipiyei ku dobu. Buka karenai ivi mamatara da wawaya peyarisi ivi nuwabiibai da Yesu itupuwa. Ma bade buka damonai ivi mamatara da Yesu ighae ku kunuma ma kana kivikivina nuwabiibiiyai imakamakai i vitumaghana tepanai. Varagutugutu viya na weni bukana kava kamonai emakamakai ma ke Matiu, Mak ma Jon i buka kamosiyai ita girumi. Varagutugutusi na weni. Aneya itavotavora Yesu ina tupuwa maranai, sipu kii koyakoyagha inae da pepeya Yesu ikitai, Yesu gisinai Taparoro Numana kamonai, ma miiba ruwa, ti na Sameriya tomowa biibiina ma tomowa natuna isiwana. Nota ghamaghamasi viya Luk ivi sisiya kirakiiyei na nipowana, Kanuma Vovokaravina, ikikava wivine Yesu yavata ibiga patapata ma ikikava God berabero enotanotatawei.
Ma bade Luk na buka sago igirumi, tuna bukana kana vava Aposol I Bera (Acts).
Luk ina nota weni nakanani irereghi.
Sapta 1:1-4 Giruma ivotawei.
Sapta 1:5 da ku 2:52 Jon Babataito ma Yesu itupuwa ma ivi ededa marasiyai.
Sapta 3:1-20 Jon Babataito ikikava ibiga.
Sapta 3:21 da ku 4:13 Yesu ibabataito ma ruyagha ipanani.
Sapta 4:14 da ku 9:50 Yesu ina biga Gariri kamonai.
Sapta 9:51 da ku 19:27 Yesu ina baba Gariri da ku Jerusalem.
Sapta 19:28 da ku 23:56 Yesu ina biga turina Jerusalem kamonai ma barabaranai.
Sapta 24:1-53 Yesu rabobowai ivomiiri, irumatara wawaya kurisi ma ighae ku kunuma.
1
1 Kiiwa kiiwa Teyopilas, tam wawaya ghamam. Kamotiyai bera ipeyari itupuwa ma wawaya peyarisi ibera tovoni da ita girumi. 2 Iyavo kava God varana idimadimei, ti damsi kudubina matasiyai ikitai na ivi damani kurita. 3 Tuna kubiine weni berasi kudubina karena da ku damona anunura bubuni ma anotai da ibiibai da taku ata girumi kubiim. 4 Akovi da varana gisina kuvi yanei ma agirugirumi da iyamna vaghata kudubina kutakova bubuni.
Aneya, Jon ina tupuwa ivi yonayonei.
5 Judiya kamonai, kiivavo Herodi ina mariyai taparoro badana sago kana vava Zekaraya. Tuna turaturana yavata na Abiya ina rakaraka kamonai. Ma Zekaraya kawana kana vava Elisabet. Ti na Eron tupurereghina.*1Chr 24:10 6 Ma ivi ruwa God yavata ivi nuwasago ma ina vonaviyoyovana kudubina inununura bubuni. 7 Ma natusi kegha, iyamna Elisabet na gagarina ma kawana yavata imorapa kirakai.
8 Mara sago Zekaraya ina rakaraka yavata i mara ipisi da taparoro badana bigana ita berai Taparoro Numana kamonai. 9 Ma i kiki imakamakai da virekwa sago iberai da biga irereghi, ma Zekaraya ivinei da ita rui Taparoro Numana ku kamona da insens ita kapuni. 10 Insens ikapukapuni na wawaya peyarisi Taparoro Numana matarai iniponipowana. 11 Nani kamonai Bada ina aneya sago inekiibau Zekaraya kurina da suwara kana kema katagheyanai imiimiiri. 12 Maranai Zekaraya aneya ikitai na itataghana ma nuwanuwana ikaragavovori. 13 Ma aneyina ivona bo, “Zekaraya, ke kuna yabumana. Am nipowana God ivi yanei. Kawam Elisabet ini tuwa da tomowa, ma koni vavei ‘Jon.’ 14 Tuna na ami nuwabiibai ma ami nuwaviina. Ma bade ina tupuwa na wawaya peyarisi ini nuwabiibiiyei. 15 Bada ku matana tuna na wawaya ghamana. Ke meyani da wain bo okowa rewapanisi inumai. Ma gegeyinai Kanuma Vovokaravina gwabinai ina runuma.*Num 6:3 16 Ma wawaya peyarisi Israel kamonai nuwanuwasi ina tinavirai da ina vovira i Bada God kurina. 17 Bada maghinonai ini nao, ma kanuma ina ku nevaneva ini rewapana kirakai peroveta Elaidiya nakanani. Moramorapa nuwanuwasi ina tinaviresi natunatusi kurisi. Ma wawaya kawakiikiisi ku maninina ina teresi. Bada kubiine ina vovunaghisi ma muriyai da Bada ina nekiibau.”*Mal 4:5-6
18 Ma Zekaraya aneyina ivi tarakiiyanei bo, “Ikikava anakovi da vonavaghata? Taku kawaku yavata kamorapa kirakai.”
19 Ma aneyina ivona bo, “Taku Gebriyel, ma mara nonowa God maghinonai amiimiiri. Tuna ivi yoneku da weni varana biibiina ata vonem.*Dan 8:16, 9:21 20 Ma ke kuti tumaghaneku kubiine, karako kawam akiikiipotai da ke kuni sisiya. Kana mara vaghata ina pisi da natum ina tupuwa ma muriyai kuni sisiya.”
21 Wawaya Taparoro Numana matarai Zekaraya ikoyakoyaghi ma nuwanuwasi ivivi tetei da avi kubiine ke ita kiibau yaghiyaghina. 22 Muriyai ikiibau ma visisiya kurisi ibera kavai. Wawaya ikitai ma inotai da bera gubana sago Taparoro Numana kamonai ikitai, iyamna ke kovokovoghina da iti sisiya ma imana kava irurutawei.
23 Zekaraya ina biga Taparoro Numana kamonai ivi kovini na Jerusalem ikiibutawei ma ivovira ina ku numa. 24 Nani murinai kawana Elisabet iropeya ma nawaravi miikovi gaburai imakai da ke ita baba. 25 Ma Elisabet ivona bo, “Weni berana Bada kubiiku iberai. Karako ivi kamyuyuweku da kaku vinimaya aku wawaya kamosiyai ivi koviya.”
Aneya, Yesu ina tupuwa ivi yonayonei.
26 Elisabet iropeya da kana nawaravi miikovimasago na God ina aneya Gebriyel ivonatawei ku meyagai sago. Meyagina kana vava Nasaret, Gariri dobuna kamonai. 27 Ivonatawei inae wiwike gubugubu sago kurina, wiwikena kana vava Meri ma kana vopapara Josepa, ma tuna na Kiivavo David tupurereghina.*Mat 1:18 28 Aneyina ivona bo, “Kiiwa kiiwa, tam Bada ina vigheghena ghamana. Bada gwabimuwai emakamakai.”
29 Ma Meri weni sisiyina ivi yanei na nuwanuwana ikarai ma ivi nuwanotanota da avi kubiine nakanani ivi kiikiiwei. 30 Ma aneyina ivona bo, “Meri, ke kuna yabumana. God ina agabiibai gwabimuwai irakata. 31 Kuna ropeya ma kuni tuwa da natum tomowa, ma kevi vavei Yesu.*Mat 1:21 32 Ini wawayaghama ma wawaya kudubisi ina vonei da tuna na God Kiidamo Makamakiina Natuna. Rewapana Bada God gwabinai ina viiya da ini kiivavo ina kaekiki David nakanani.*2Sam 7:12, 13, 16; Isa 9:7 33 Jeikap kana dam kamonai ini bada nonowa ma ina vikiivavona na ina makai nonowa.”*Jeikap kana vava sago na Israel ma tuna na Jiu damsi i kaekiki ghamana. Ina varagutugutu na Gen 25:26–35:29
34 Ma Meri ivona bo, “Taku na ke meyani tomowa damina ata viiya. Tuna kubiine ikikava da weni berasi ina tupuwa kuriku?”
35 Ma aneyina ivonapotei bo, “Kanuma Vovokaravina ina towatepanim ma God ina rewapana ina rogum. Ma tuna kubiine pepeya vovokaravina kuni tuwei da tuna na God Natuna. 36 Ma bade am tuwa Elisabet ini tuwa. Imagura kirakai ma wawaya inotanotai da tuna na gagarina ma kegha da gisina kava ini tuwa da natuna tomowa. Wekarakava kana nawaravi na miikovimasago. 37 God kurina bera kudubina itekateka kirakai.”*Gen 18:14
38 Ma Meri ivonapotei bo, “Taku na God ina bigabiga. Aivaghinei da ikikava kuvoneku na nakanani ina tupuwa kuriku.” Ma vaghina, aneyina Meri inekuyowei.
Meri inumataya Elisabet kurina.
39 Nani murinai Meri ivovunagha ma yaghiyaghinai ivomiiri, inumataya ku kwanatu sago Judiya kamonai. 40 Inekiibau ma Zekaraya ina ku numa irui da Elisabet ivi kiikiiwei. 41 Elisabet, Meri ina vikiikiiwa ivivi yanei na pepeya manawina kamonai ikayopapara ma Kanuma Vovokaravina itowatepani 42 da ikiirara, ivona bo, “Wivine kudubisi kamosiyai na tam gwabimuwai Bada ina vibiibiina irakata kirakai. Ma bade wawaya kikei kuni tuwei, tuna yavata na Bada ina vibiibiina kamonai. 43 Ma anota meyeku da taku na ke wavine kiimatana da aku Bada ina maduwa ita pisi da ita kitiku. 44 Kuvi kiikiiweku na wawaya kikei manawiku kamonai nuwabiibiiyai ikayopapara. 45 Bada ivi biibiinim iyamna aviyavisina ivi sisiyei kurim na kuvi tumaghanei da berasi ina tupuwa.”
Meri kana tavora.
46 Ma Meri ivona bo,*1Sam 2:1-10
“Nuwanuwaku Bada evovokavakavari da kana kadara ina rakata,
47 Ma kanumiku inuwabiibai da God na kaku Viviyawa,
48 Iyamna taku ina bigabiga vovokuwayiku na enotanotiku.*1Sam 1:11
Kimta kudubisi karako ma mara nonowa ini sisiyeku, ina vona da taku na ina vibiibiina kamonai.
49 Tuna na God Rewapana Kirakiina ma kubiiku bera ghamaghamasi eberaberai.
Ma kana vava na vovokaravina.
50 Iyavo kava God eyabuyabumanei na ini kamyuyuwesi,
Kimta ma kimta kurisi ina vikamyuyuwa ini debei.
51 Imana rewapaninai na bera ghamaghamasi eberaberai.
Iyavo kava i nota gavugavusi kamonai ekayokayotata na ikugerisi.
52 Kiikiivavo eteretereoruwesi ma wawaya vovokuwayisi na etereterepisi.*Job 5:11, 12:19
53 Iyavo kava vitonara ikarakarisi na ikanikanisi, ma mumurisi na imasi kwebukwebusi ma evonavonatawesi.
54 Ina bigabiga Israel damsi ini vitesi, ke nuwanuwana ita wapa da iti kamyuyuwesi.
55 Vonakiiyapa bagibagina iterei Abraham ma tupurereghina kurisi, *Gen 17:7
Tuna sisiyina ita kaekiki mau kurisi iberai na enununuri.”
56 Ma vaghina, Meri nawaravi aroba Elisabet yavata imakai ma muriyai ivovira ina ku dobu.
Jon Babataito itupuwa.
57 Elisabet ina mara ipisi da iti tuwa na ivi tuwa da natuna tomowa. 58 Ma ina rakaraka ma turaturana sisiyina ivi yanei da Elisabet yavata ivi nuwabiibii kirakai da Bada ivi kamyuyuwei da ivi tuwa.
59 Ivi tuwa murinai na mara 8 ikovi na wawaya iriyei da tomowa kikei kwimata bekana ita tuviviratawei ma kana vava ita verei. Ma iti vavei Zekaraya, ina mamai yavata iti varigheya.†Israel damsi i kiki da natunatusi tomotomowisi ina tupuwa ma mara kana vi 8 na kwimata bekasi ina tuviviratawei. Lev 12:3 60 Ma ina maduwa ivona bo, “Kegha, kana vava Jon.”
61 Ma wawayisi ivonapotei bo, “Am rakaraka kamonai ke sago iyai da kana vava nakanani.” 62 Ma wawayisi tomowa kikei ina mamai kurina imasiyai irurutawei, akova ita viiya da ina kayowana ikikava natuna kana vava kubiine.
63 Ma imanai ivi matakira da girugiruma sawarisi ita kavarapiyei. Ma igiruma bo, “Kana vava Jon.” 64 Yaghiyaghinai kawana itamotatagha ma pepana ivi kuvirei da ivi sisiya ma God vigheghenina ivi karei. 65 Turaturasi inota kavakavai ma weni berasi kudubina sisiyisi ikiibau da Judiya dobuna ine yavui. 66 Wawaya ivi yanei ma nuwanuwasi ivivi tetei da ivonavona bo, “Weni wawaya kikina ina magura na avi ina berai? God imana gwabinai emakamakai.”
Zekaraya kana tavora.
67 Ma Kanuma Vovokaravina, Zekaraya itowatepani da sisiya God gwabinai iviiya. Ma ivona bo,
68 “Bada tavokavakavari, tuna Israel ita God
Tota ina wawaya kurita inekiibau da ita nuwapoya kamonai ina votaweta.
69 Ina bigabiga David ina rakaraka kamosiyai kata Viviyawa rewapana kirakiina ina miirikiibau.
70 Ikikava mara katamaninai ina peroperoveta vovokaravisi kurisi ivi sisiya na nani berasi ina berai.
71 Ivona da kata ghavighaviya ina ghegavovorisi ma ini yawasita.
Ini viteta da iyavo kava ebabareta na i rewapana takiibutawei.
72 Ita kaekiki ivonesi da ini kamyuyuweta,
Ma ina vivaghina makamakiina ma vovokaravina kurita iterei na ke ini notawapei.
73 Vonakiiyapa bagibagina ita mamai Abraham kurina iterei,
74 Ivona da ini tarapaparaneta da kata ghavighaviya ke aviyavisina ina berai kurita.
Tuna kubiine ke tayabumana ma kovokovoghita da tavokavakavari ma ina biga tabera bubuni,
75 Ma mara ku peyarina ina vona da tota na ina wawaya vovokaravita ma maninita.
76 Ma tam, natuku, ina kwatum da God Kiidamo Makamakiina ina peroveta.*Mal 3:1
Kuni nao da Bada ina keta kuna vovunaghi.
77 Ina wawaya kuni akovisi da God i bera beroberosi ina notatawei da yawasa makamakii nonowina ina panani.
78 Ita God nuwanuwana nubana, tuna kubiine ivi kamyuyuweta.
Karako mara itom, iyamna ina yasegana kunumai ioru kurita,
79 ma iyavo kava nubakutuva kamonai imakamakai na gweyurina ina rui kurisi, *Isa 9:2
ma bade iyavo kava rabobo eyabuyabumanei na ina yasegana ina veresi,
Ini noweta da nuwanuba ketana takivini.”
80 Ma vaghina, Zekaraya natuna Jon imagura ma kanumina ivi rewapana. Ma warereyai imakai inene da kana mara vaghata ipisi da ina biga iti karei ma inekiibau Israel damsi kurisi.
*1:5: 1Chr 24:10
*1:15: Num 6:3
*1:17: Mal 4:5-6
*1:19: Dan 8:16, 9:21
*1:32: 2Sam 7:12, 13, 16; Isa 9:7
*1:33: Jeikap kana vava sago na Israel ma tuna na Jiu damsi i kaekiki ghamana. Ina varagutugutu na Gen 25:26–35:29
*1:46: 1Sam 2:1-10
*1:48: 1Sam 1:11
*1:52: Job 5:11, 12:19
†1:59: Israel damsi i kiki da natunatusi tomotomowisi ina tupuwa ma mara kana vi 8 na kwimata bekasi ina tuviviratawei. Lev 12:3
*1:76: Mal 3:1
*1:79: Isa 9:2