11
Nangamang ningi nunguning ko munan
Ario, nangamang ningi nunguning ko munan mu iwita: Ana mel ko nanga ikia namotam bita se loagawasan umu ana nunguningkiri nunguning tanakko, ale nunguningta mel ana namotam te me arigisan bare mel umu nunguningta aniso, iwita ikisan.* Nangamang ningi nunguning ko munan: 2 Corinthians 4:16-18; 5:6-7. Girigir alo girakala nononga nongomang ningi nunguning ko munan uwuta umu ko Kaem nunga amilmilakaso.
Ana nangamang ningi nunguning ko munan te ikisan, Kaem den te baluwakaso se ali se taiti mel suen la mu aratu aratu namaram. Bore te se, melmasak aitak ana namotam te arigisan imi Kaem balam se aratu saparam.
Abel gomang ningi nunguning ko munan te Kaem tama bita tuam ale Cain ko mu kiaram, se Kaem ko amilmilaram ale nu kari ningo diram ko ma balam. Se Abel mu girakala la kueram, bare noko gomang ningi nunguning ko munan umu aitak am wetang te ko baluwasan. Abel: Genesis 4:3-5; Hebrews 12:24; 1 John 3:12.
Se Enoch mu betela gomang ningi nunguning ko munan te Kaem nu kumik lilim ago tam, se nu ali imi ko kuera mateng me arigam. Se kupu laga me arigiman, mu awuk, Kaem nu kumik lilim ago tam. Se munan umu kumik te me arata la mu, bala te balam, Enoch ko gomang ningi nunguning ko munan te Kaem noko amilmilaram. Enoch: Genesis 5:24; Jude 14. Se ana nangamang ningi nunguning ko munan te diram Kaem amilmil tunakko. Mu awuk, awiriya Kaem kote tairukko mu, nu gomang motam nunguning te ikiok, nunguningta Kaem marak bagoso, se kariimet saonga ko nu kupusan mu nu koma yawara nungarso iwita ikiok ale asele kote tairukko.
Noah mu betela noko gomang ningi nunguning ko munan te ikup memek nu motam te me arikaso mu ko Kaem nu sinar awuram, se nu ko kawam digo lilim te nunga sangukko dal biya bo kaolam. Noko gomang ningi nunguning ko munan te nu ali lilim la ko kariimet nunga memek wetang te beteram. Ale noko gomang ningi nunguning ko munan umu te Kaem noko balam nu kari ningo diram ko ma balam.§ Noah: Genesis 6:13-22; 7:1; 1 Peter 3:20; 2 Peter 2:5.
Abraham mu gomang ningi nunguning ko munan te tala, se tom Kaem ali sor bo nu maingte kotam awurokko mu te namarukko maonam mu, nu Kaem kuring la kaoram, ale barasam aguwaya namarukko me ko ikia tala wore am namakaso. Ale gomang ningi nunguning te, Kaem ilak den kaolam ale ali balu tuam umu noko wonong ko gurugam, bare taira kari iwita kawam sel kalo kalo ningi bagakaso. Se ko namar Isaac se numas Jacob Kaem ko den suanta umu bowa ningi, nu molak te sel kawam kalo kalo ningi bagakasan tala. 10 Mu awuk, noko loagara ikia biya mu wonong biya bo, duap aora biya ago, Kaem kota ko ikia te nungam burangaram ale kota tala kaolam wore te anikaso. 11 Se Sarah betela, nu garuk nunguningkiri, se kuin sisira tala, bare gomang ningi nunguning te nu ikiam Kaem den balso mu diram tala karo tuso, se umutang karo tua nu tuagu aratam.* Greek den te kariimet nup me te aniso. Se mu Abraham agi Sarah ko baluwoso. Abraham: Genesis 12:1-5; 15:5; Romans 4:19. Sarah: Genesis 18:11-14; 21:2; 1 Peter 3:6. 12 Bore te se, kari suanta garuk nunguningkiri, se kua namakoyam wore te, kuriang gue kaparam nama suen biya nunguningkiri, baras taiti gomang te mu se saun langi mu iwita, kaura moke mena gue pagam sor tam.
Nongomang ningi nunguning alo mu duruk wonong mu ko la loagawasan
13 Kariimet uwuta nung mu nunga nongomang ningi nunguning am karogo baga karogo kua parangaman. Nuna mel Kaem nungarukko balam mu me giman, bare am awar baga se arigiman ale ko amilmilaman. Ale balman, nuna sor bo ko kariimet iwareng iwita ali imi te taiman makasan. 14 Se kariimet uwuta balsan, mu ana ikisan nuna nongota nunga wonong bo tamonko loagawasan.
15 Nuna nunga wonong beteman umu te pelemonko nunga ikia anikaso le mu, nuna aking te pelemonko lage kuring mu guyak la. 16 Bare mena. Nuna sor bo ningo nunguningkiri wore ko nongomang ikia bitakasan. Se wonong umu duruk wonong. Bore te se, Kaem nononga Kaem ko numi balukko mu me doloso, mu awuk, nu maingkala nunga wonong bo nunguru beteram.
Abraham Isaac Jacob se Joseph
17 Kaem Abraham am ira arigam, bare Abraham gomang ningi nunguning te Isaac tama bita Kaem tuam. Nu namar suanta diram Isaac te Kaem ilak den kaolam, bare iki se am namar umu tama bita Kaem tuokko pingi aram. 18 Kaem nu namar Isaac te kariimet gue pagukko mu maingkala maonam se nu ikia, wore munan umu beteram. 19 Abraham mu ko ikiam, Kaem kariimet kuera mu am nunga maraguwurokko iwita ikiam, se ko ariga yam te mu Isaac mu kueram, bare aking maraguwuram se barasam, manakko. Abraham: Genesis 22:1-4; James 2:21-22.
20 Se mu gomang ningi nunguning ko munan te tala, Isaac namarari Esau se Jacob maingte aguwaya bagamonko mu ko marak nungaram. Isaac: Genesis 27:27-29,39-40.
21 Se Jacob gomang ningi nunguning te, kuerukko tom pingiawaram se Joseph ko namarari ilagala Manasseh se Ephraim marak nungaram, ale kokosa gomang ko sikir te atumu sangaru se maigam ale Kaem nup biya perr tuam.§ Jacob: Genesis 48:15-16.
22 Se Joseph mu betela, gomang ningi nunguning te, kuerukko tom irawaram mu, Israel alo nunga aolak aguwaya Egypt betemon aratamonko umu ko balu se, noko kumik sokelel aguwaya betemonko mu ko den nunga maonam.* Joseph: Genesis 50:24-25.
Moses ko gomang ningi nunguning
23 Moses ko nuamnuet mu nongomang ningi nunguning te, Moses bilangaram mu sige ilagala suan ko kaluwura la ilak bagakasan. Mu awuk, nuna kuriang arigiman mu kuriang duap bo se yawarakala nunguningkiri, bore te se, king ko munan kulukurmonko mu me nguangaman. Moses ko nuamnuet: Exodus 1:22; 2:2.
24 Se Moses betela, tom nu kari aram mu, gomang ningi nunguning te Pharaoh ko nanawus ko namar iwita bagarukko me amilmilaram. 25 Nu ko gomang mu Kaem ko kariimet nongorak ikup yaman giokko se, ali imi ko bagara ningo tom tukunang te baga memek te maga namarukko mu buring tuam. 26 Nu ikiam, nu Kristus ko nup biya ko den dolara giokko mu ko ningo biya nunguningkiri, Egypt ko mel ningo ningo kiaram iwita ikiam. Mu awuk, nu noko koma ningo maingte taukko wore te motam bitakaso. Moses: Exodus 2:10-12; 4:22; 12:21-30,50-51. Kristus ko nup ko ikup gia: Philippians 3:7; Hebrews 13:13; 2 Peter 2:19-21; 4:13-14. 27 Ale gomang ningi nunguning te, king ko gomang magara ko me nguangaram, nu Egypt beteram. Mu awuk, nu Kaem namotam te ariga moke mena mu, motam te arikoyam sokel ago la am namawakaso. 28 Ale gomang ningi nunguning te balam se Passover ko sipsip nunga moman ale gue songkuring te pisisuwu ilu ago namaman, se Egypt nunga kuriang gira bilangara mu nunga mora se kuera ko engel mu, Israel alo nunga kuriang gira bilangara umu me nunga moman se kueman.
Israel saki nunga nongomang ningi nunguning
29 Israel kariimet alo nunga nongomang ningi nunguning te, ali sawan te aolak ilukoyam Red Sea batagorman koma sang ko namaman. Se Egypt alo uwutatala betemonko i maman, bare gagi nunga mituwuram se sarenga namaman.§ Israel alo Egypt beteman: Exodus 14:21-31.
30 Se uwutatala kariimet nunga nongomang ningi nunguning te, Jericho wonong ko por biya mu tom 7 ko, duap karo gurungumu geragaman se ko por am kota parasaram kaparam.* Jericho: Joshua 6:12-21.
31 Se lage luan imet Rahab mu betela gomang ningi nunguning te taling kari ilagala umu nunga saongam ale, Kaem kuring kuluka ko kariimet nunga moman se kueman umu nongorak me kueram. Rahab: Joshua 2:1-21; 6:25.
32 Se ani anape bo ago balik? Ani Gideon, Barak, Samson, Jephthah, David, Samuel, se prophet alo nunga nongomang ningi nunguning ko munan karogo la ninga manikko, bare tom mena. 33 Nuna nongomang ningi nunguning te kingdom saki nunga ilu talipa nobowa tugukasan, kariimet munan ningo diram la te nunga bitarukasan, ale anapeya nononga balu beteman mu giman; se lion nuguring karogo la sisiram. Daniel 6:22. 34 Nuna tama kuamili biya barasuwakaso mu iruwukasan; ale kager ningi palanga namakasan ale baenat te me kuakasan. Ale nosokel mena ningi sokel iru to gilingikasan. Nuna kager kari sokel ago ko aratukasan ale sor awar ko kager kari motam bibiya mu nunga moa karokasan. 35 Se kari kua gilingikasan umu nunga maraguwu nunga nunam alo nungarukasan.§ Elijah: 1 Kings 17:17-24. Elisha: 2 Kings 4:32-35. Se saki mu kari nuguting te memek yaman ninguru gikasan, bare talipara ningi nunga betemon se aratamonko me balukasan, nuna am kuemon ale marak yawara ago maingte barasamonko nongomang bitakasan. 36 Se saki mu nunga gusirukasan ale wip te nunga moakasan. Se saki mu sen te nunga bitakasan ale talipara ningi nunga awukasan.* Jeremiah mu bo: Jeremiah 20:2; 37:15-16. 37 Ale manga te nunga usagukasan; ale nunga batutumu ilagala nunga awukasan; ale baenat te nunga moakasan se kuakasan. Ninguru nunga bita maguwukasan ale ikup nungarukasan se, nungumik melmasak mena, sipsip guang se goat guang la nagu nagu daiga bagara bo ningo mena geraga lagakasan. 38 Ali imi ko kariimet mu nononga ningo umu karogo me terong maman. Se nuna sor garagarayam mu te, duruk duap ningi, manga gogong ningi se mutim gogong ningi ani geraga lagakasan.
39 Nuna suen la imi nongomang ningi nunguning ko munan umu ko, Kaem nunga amilmilaram. Bare mel yawara Kaem nangarukko balu beteram umu, tom umu te me to gilingiman. Mena. 40 Mu awuk, Kaem ana nago ko mel ningo nunguningkiri balu beteram, se nuna ta se ana suen la arerem la ningo nuam se yawarakala aratanakko.

*11:1: Nangamang ningi nunguning ko munan: 2 Corinthians 4:16-18; 5:6-7.

11:4: Abel: Genesis 4:3-5; Hebrews 12:24; 1 John 3:12.

11:5: Enoch: Genesis 5:24; Jude 14.

§11:7: Noah: Genesis 6:13-22; 7:1; 1 Peter 3:20; 2 Peter 2:5.

*11:11: Greek den te kariimet nup me te aniso. Se mu Abraham agi Sarah ko baluwoso. Abraham: Genesis 12:1-5; 15:5; Romans 4:19. Sarah: Genesis 18:11-14; 21:2; 1 Peter 3:6.

11:19: Abraham: Genesis 22:1-4; James 2:21-22.

11:20: Isaac: Genesis 27:27-29,39-40.

§11:21: Jacob: Genesis 48:15-16.

*11:22: Joseph: Genesis 50:24-25.

11:23: Moses ko nuamnuet: Exodus 1:22; 2:2.

11:26: Moses: Exodus 2:10-12; 4:22; 12:21-30,50-51. Kristus ko nup ko ikup gia: Philippians 3:7; Hebrews 13:13; 2 Peter 2:19-21; 4:13-14.

§11:29: Israel alo Egypt beteman: Exodus 14:21-31.

*11:30: Jericho: Joshua 6:12-21.

11:31: Rahab: Joshua 2:1-21; 6:25.

11:33: Daniel 6:22.

§11:35: Elijah: 1 Kings 17:17-24. Elisha: 2 Kings 4:32-35.

*11:36: Jeremiah mu bo: Jeremiah 20:2; 37:15-16.