1 Kpêê yiyé pyu knî yi kada pini ngê Stipen ka kwo, Kópuni dê vyi ngmê, yi kópu mumdoo ndê kópu? 2 Stipen ngê yepê, A léma, a mbwó yoo. Yepê, A ka a ng꞉aa mbê dmyeno. Yepê, Dini ghi n꞉ii ngê nmî kn꞉ââ Epîlaham Mbápilon Wee u kwo doo a ya, Chóó Lémi ngê chóóchóó u kwo a kêma ngê, pini n꞉ii yâpwo, u pi ndîî. Yepê, Chóó Lémi ngê kwo, Ṉyoo a kuwo ngi, ṉyámê pee myedê kuwo ngi. *Gen 11:31–12:7 3 Kwo, Kn꞉aa dyámê pee p꞉uu chi lêpî, ghi n꞉ii ṉga nîmo kêmakêma, y꞉i dpî lili. 4 Yepê, Wod꞉oo Epîlaham ngê Mbápilon wee a kuwo ngê, Halan loo, y꞉i doon꞉aa ya. Yepê, Epîlaham u mî dini ghi n꞉ii ngê pwene, u kuwó dini ghi ngê Chóó Lémi ngê ala dyámê pee p꞉uu u ngwo mêda ńuwo, awêde kwéli nmo pyede. 5 Yepê, Yi dini ghi ngê Chóó Lémi ngê Epîlaham ka têpê ghi daangmê y꞉ângo, têpê ghi tp꞉oo u kwo myedaa y꞉ângo, ngmênê Chóó Lémi ngê Epîlaham ka ndêndê ngê a vyu, kwo, Mu dini ghi ngê ala dyámê pee ṉga wanê kê, mwada dini ghi ngê ala dyámê pee ṉyoo knî yi têpê ghi ngê amyedîn꞉aa ya. Yepê, Dini ghi n꞉ii ngê Chóó Lémi ngê Epîlaham ka yi kópu ndêndê ngê vyu, yi ngwo Epîlaham tp꞉oo dêpwo ya. *Gen 17:8 6 Yepê, Ngmênê Chóó Lémi ngê Epîlaham ka kwo, Ṉyoo dini ghi n꞉ii ngê wamî ch꞉aa, kn꞉aa dyámê pee mbêmê adnyin꞉aa ya, wop adnyin꞉aa dpodo, pi knî y꞉oo y꞉i adnyin꞉aa kpakakpaka dé, dono ngê adnyin꞉aa ya, m꞉ââ podo yono y꞉a. *Gen 15:13-14; Ex 3:12 7 Kwo, Ngmênê u kuwó dini ghi ngê yélini yi p꞉uu wop adnyin꞉aa dpodo, yi yéli wanî kpada, ṉyoo yi vy꞉o wanê pw꞉ii, ala dyámê pee mbêmê wanê ńuw꞉o té, al꞉ii a ka adnyin꞉aa kpêê yiyé, a ka amyednyin꞉aa a ngêpê. 8 Stipen ngê yepê, Dini ghi n꞉ii ngê Chóó Lémi ngê Epîlaham ka yi kópu a vyu, u kuwó dini ghi ngê a numo kââdî doo, kwo, Awêde dî ngmidi ngi, ṉyoo ka mb꞉aamb꞉aa ngê amy꞉aa a vyuwo. Kwo, A l꞉ii m̱꞉uu alanté dpî téni, m̱i njini too dpî chepwe, myenté ṉyoo vy꞉o mââ yintómu knî yi p꞉uu a l꞉ii yinté my꞉oon꞉aa kaa we. Kwo, Pini n꞉ii p꞉uu a l꞉ii adî ya, yini ka ana a vyuwo. Stipen ngê yepê, U kuwó dini ghi ngê Epîlaham tp꞉oo Yisak ta, wo wááli mî loo, Epîlaham ngê Chóó Lémi u l꞉ii tp꞉oo p꞉uu u ngwo t꞉ângo. Yepê, Myenté, yepê, Yisak mye tpamê wo, tp꞉oo Njakóp p꞉uu Chóó Lémi u l꞉ii mye t꞉ângo. Yepê, U kuwó dini ghi ngê Njakóp myimî tpamê wo, Chóó Lémi u l꞉ii tp꞉oo y꞉a mê miyó knî yi p꞉uu mye t꞉ângo. *Gen 17:9-14; 21:4

9 Yepê, Njakóp tp꞉oo knî y꞉oo yi mbwó Njósép ka ń꞉ee kaa ngópu, wod꞉oo mgîmî ngópu, kn꞉aa pini knî ye y꞉ee ngópu. Yepê, Yi yéli y꞉oo Njósép u mbwó knî ye pwila ngópu, Yichip ńuw꞉o ngópu, pi ngmê ngê ye pwila ngê, yi pini p꞉uu wop doon꞉aa dpodo. *Gen 37:11,28; 39:21-23 10 Yepê, Ngmênê Chóó Lémi ngê Njósép y꞉i doo a ngêêpî, k꞉omo tpile dono kópu yilî u ngwo pyodo, ngmênê Chóó Lémi ngê yi dono chedê too. Yepê, Chóó Lémi ngê Njósép u nuw꞉o ndîî ngê pyódu ngê, Yichip tpémi yi king Pééló ka pi mb꞉aa ngê pyódu ngê, wod꞉oo Pééló ngê Njósép u che p꞉ââ pee ngê pyódu ngê. *Gen 41:37-44 11-12 Yepê, Yi dini ghi ngê Chóó Lémi ngê Njósép myedê ngópu, u lama kwólu, kwo, Mu dini ghi ngê kââdî ndîî angmê kee, Yichip tpémi Kenan tpémi yi nté wa chedê. Yepê, Yi kópu u l꞉êê dîy꞉o Njósép ngê witi a danê ngê, king u ngomo knî yi k꞉oo doo a ghada. Yepê, Dini ghi n꞉ii ngê kââdî ndîî kee wo, Yichip tpémi Kenan tpémi yi nté chedê ngê, yi yéli y꞉oo dómudómu a pyw꞉ee ngópu. Yepê, Doo u ntââ nmî kn꞉ââ knî y꞉oo nté daapêdê pyw꞉ee ngópu, ngmênê Yichip tpémi y꞉oo Njósép ka witi dnyimon꞉aa pywupwi. Yepê, Njósép u mî Njakóp ngê yi kópu dini ghi n꞉ii ngê nyongo, tp꞉oo yoo Yichip dy꞉ââ too, Njósép ka dnyen꞉aa witi pywupwi, ngmênê daa mya ngópu, yi lama dêpwo ya, Kî nmî mbwó. Yepê, U kuwó dini ghi ngê Kenan mê diyé dniye. *Gen 42:1-5 13 Yepê, Witi dini ghi n꞉ii ngê kmaapî ngê mî chedê ngópu, yi mî ngê Yichip mê dy꞉ââ too. Yepê, Yi dini ghi ngê Njósép ngê u mbwó knî ye yepê, A mbwó yoo, ala nê. Stipen ngê yepê, Yi ngwo Pééló u lama yaa wo, apê, Njósép u mî mupwoknî Kenan wunê dómudómu té. *Gen 45:1-18 14-15 Yepê, Wod꞉oo Njósép ngê u mbwó knî ye yepê, M꞉aa nya yó, nmyi kpâm gheegheema mye nya tóó, al꞉ii a pwiyé dmyeno. Yepê, Wod꞉oo Njakóp mupwoknî káámi knî ń꞉eemi knî Yichip lee dniye, yintómu pyudu y꞉a mê limi. Dye ghi daadîî y꞉i dnyen꞉aa ya, y꞉i myemî pw꞉oo dniye. *Gen 46:1-7; 49:33 16 Yepê, Njakóp mupwo Njósép yi ntóó dê Sekem mî kmênê dumo, Epîlaham kwéli kmênê ngópu. Yepê, Wunê yi têpê ghi Epîlaham ngê Hamó u yoo knî ye pwila ngê. *Gen 33:19

17 Stipen ngê kada pini knî ye yepê, Nmî kn꞉ââ yoo m꞉ââ yilî Yichip dnya a ya, yilî ngê y꞉i a pyodo. Yepê, U kuwó dini ghi ngê Chóó Lémi ngê apê, Epîlaham ka wunê kópuni nê vyu, yi kópu daa kêmakêma n꞉aa d꞉uud꞉uu. *Ex 1:7-8 18 Yepê, Yi dini ghi ngê kn꞉aa king m꞉uu yaa wo, yi king u lama Njósép u pi dêpwo ya. 19 Yepê, Yi king ngê nmî kn꞉ââ yoo wop dpodo kalê too, yi dpodo têdê myednye kpakakpaka dé. Yepê, U kuwó dini ghi ngê Yichip tpémi y꞉oo nmî kn꞉ââ yoo yi tp꞉ee mââ tpómuni dnyimo vyee dé, pye paa dnyimo kéké dé. *Ex 1:10-22 20 Yepê, Yi dini ghi ngê Mósisi mye ta, k꞉uuchêm u tp꞉ee, d꞉ââ pyile u pye ngê ngomo k꞉oo doo w꞉êêw꞉êê. *Ex 2:1-10 21 Yepê, U kuwó dini ghi ngê Pééló tp꞉oo módó ngê yinê a nmyââ, chóó tp꞉oo ngê pyódu ngê. 22 Yepê, Yichip tpémi y꞉oo yi chóó yi kópu yilî Mósisi u lama kalê ngópu, mââwe ndîî ngê pyodo, u nuw꞉o ndîî ngê mye pyodo, kópu ndîî yilî dpîmo d꞉uud꞉uu.

23 Yepê, Dini ghi n꞉ii ngê Mósisi u m꞉ââ podo y꞉a ngê doo ya, apê, A yoo Yisîléli tpémi ngîn꞉uu m꞉uu té. *Ex 2:11-15,21-22 24 Yepê, Ye y꞉i n꞉ee, apê, Yi dpodo têdê Yichip pi ngmê ngê Yisîléli pi ngmêmî vyee. Yepê, Wod꞉oo Mósisi ngê Yisîléli pi ngópu, ntââ Yichip pi ngê a vy꞉ungo, u nkwo vyâ. 25 Yepê, Mósisi ngê u gha vy꞉o apê, Yisîléli tpémi y꞉oo wa a w꞉ee ngmê, Chóó Lémi ngê wa ngee nê, Yichip u mênê wanî pw꞉ii té, ngmênê Yisîléli tpémi y꞉oo dêpê w꞉ee ngópu, Kî nmî dyédyé pyu. 26 Yepê, Womumu Mósisi ngê Yisîléli pi miyó módu, apê, Mu l꞉êê mo. Apê, Nî dyé dê, nê kââdî dê. Yepê, Wod꞉oo Mósisi ngê yepê, Kî tpódu, dpî mbwémi, lukwe dîy꞉o dpo l꞉êê mo? 27 Yepê, Ngmênê n꞉ii ngê woni doo vyee, Mósisi dny꞉ii dyîngo, kwo, N꞉uu ngê nmî kada pini ngê pyódu nyoo, nanê ṉga vyu, Anyi kóté kîgha nmo? 28 Kwo, Ma Yichip pi ntee nyi vy꞉a, lukwe yinté am꞉ii vya nê? 29 Yepê, Yi kópu Mósisi ngê dini ghi n꞉ii ngê nyongo, Yichip tpémi ye nkîngê mbê wo, wod꞉oo mbêpê wo, Yichip Wee a kuwo ngê, Midiyên Wee u kwo loo, y꞉i mî yéé wo, tp꞉ee y꞉i miyó mî tpyó.

30 Yepê, M꞉ââ podo y꞉a mî loo, u kuwó dini ghi ngê Mósisi ka enjel ngmê ta. Yepê, Mósisi ngê daa pi ntee tpile yi módu, ngmênê yi vyu wo, apê, Yi tp꞉oo ndê ngê ngmêmî pîpî, ngmênê chedê ngê daa pyodopyodo. Yepê, Pi kwéli dêpwo ya, mbu ndîî vyuwo Sainay, Mósisi ngê yi yini tp꞉oo p꞉uu ndê y꞉i mî módu. *Ex 3:1-10 31 Yepê, Mósisi ngê yi kópu yi módu, apê, E! Kî lónté tpile? Apê, Ngîn꞉uu m꞉uu, wod꞉oo u nkîgh꞉ê chono loo. 32 Yepê, Nmî Lémi ndîî y꞉i u kwo a mbwolo, kwo, Nî ṉg꞉ââ knî yi yâpwo, Epîlaham u yâpwo, tp꞉oo Yisak mupwo Njakóp yi yâpwo. Yepê, Mósisi nkîngê mbê wo, u yi u ngwo dêpwo kwo, Yi ghi m꞉aa m꞉uu. 33 Yepê, Nmî Lémi ndîî ngê kwo, Ṉyi dupó dê a ngee dé, mu kópu u dîy꞉o yâpwo ghê nye kwo. 34 Kwo, Ndêndê ngê kîdî m꞉uu, a yoo Yichip dnyinté mînê kwo, kwo, Yichip tpémi y꞉oo dpodo têdê a kpakakpaka t꞉oo. Kwo, A ka dê ch꞉anê dmi, até d꞉a ghîî, dîn꞉aa ngee té. Kwo, Yichip n꞉aa dyede ngi.

35 Stipen ngê yepê, K꞉omo tpile Chóó Lémi ngê Mósisi a ngmidi ngê, ngmênê Yisîléli tpémi y꞉oo u wépi pwaa ngópu. Yepê, Ala kópu u kwo vyi ngópu, kwo, N꞉uu ngê ṉga vyu, nmî kada pini ngê anyi ya, anyi kóté kîgha nmo? Yepê, Yi pini Chóó Lémi ngê a ngmidi ngê, yi kada pini ngê pyódu ngê, yi mbwámê ngê mye pyódu ngê. Yepê, Daa chóó kada pini ngê pyodo, ngmênê yi yini tp꞉oo p꞉uu enjel n꞉ii módu, yi enjel ngê kada pini ngê yinê pyódu ngê. 36 Yepê, Mósisi ngê nmî kn꞉ââ yoo Yichip u mênê yinê a pw꞉ii too, mbwudu y꞉i yilî a chópu, Ntii Mtyemtye u nkîgh꞉ê mbwudu m꞉uu a chópu. Yepê, Maa p꞉uu nko mênê mbwudu mê yilî a chópu, m꞉ââ podo y꞉a k꞉oo. *Ex 7:3; 14:21; Num 14:33 37 Yepê, Yi Mósisi ngê Yisîléli tpémi ye yepê, Chóó Lémi ngê nê ntee pini nmyi vy꞉o m꞉uu wa a pyw꞉oo, nmye wa a dy꞉ââ, komo yinê amaan꞉aa kapî. *Deut 18:15 38 Yepê, Dini ghi n꞉ii ngê nmî kn꞉ââ yoo Sainay mbu ndîî vyuwo dnyen꞉aa kwo, enjel mbu mbêmê u kwo doo a mbumu, yi Mósisi yi kêlî vyîlo yedoo kwo. Yepê, Yi Mósisi ngê Chóó Lémi u kópu dyuu nmo yinê a ńuwo, yi kópu dyuu chedê ngê daawa pyódu. *Ex 19:3; Deut 9:10

39 Yepê, K꞉omo tpile Mósisi ngê yi kópu yilî d꞉uu ngê, ngmênê nmî kn꞉ââ yoo u kwo daa ng꞉aa mbê dniye, mye mb꞉ii ngópu, u yi y꞉e doo kwo, Yichip moo diyé dmi. *Num 14:3 40 Yepê, Wod꞉oo pi knî y꞉oo Mósisi u mbwó Alon ka kwo, Yâpwo knî ngmê l꞉âmo ngi. Kwo, Yi yâpwo knî nmî kada vyîlo ayi ghê dmi, Yichip y꞉oo amê diyédiyé kalê nmo. Kwo, Nmî lama daa tóó, Mósisi ngê lukwe angmê pyódu, pini n꞉ii ngê Yichip u mênê a pw꞉ii nmoo. *Ex 32:1-6 41 Yepê, Wod꞉oo k꞉omo yâpwo ngmê l꞉âmo ngópu, pudumakó tp꞉oo mââ ntee tpile yi l꞉âmo ngópu. Tpileni yi chóó l꞉âmo ngópu, u kwo dnye kpêê yiyé, u naa mye kê ngópu. 42 Yepê, Yi dini ghi ngê k꞉omo yâpwo ka ngêpê kn꞉ââ u ngwo a chaa ngópu, m꞉ââ wono yono y꞉a mî loo, u kuwó dini ghi ngê king Manasa u dye ghi ngê yi kópu ndîî ngê yimî pyodo, wod꞉oo Chóó Lémi ngê yi dyaa mbâlâ dyuu yi pwo kéé ngê, pudu knî ye dnyimo ngêpê, yi tp꞉ee dnyimo vyee dé, pudu knî ye kpêê ngê dnyimo yiyé dé. Yepê, Yi kópu u l꞉êê dîy꞉o pi ngmê ngê Chóó Lémi u komo u ngwo kââ, ala kópu d꞉êê ngê, apê,

Yisîléli tpémi. Dini ghi n꞉ii ngê nmyi kn꞉ââ yoo w꞉amî mbêmê u ngwo dnya a paa, m꞉ââ podo y꞉a,

na a ka daa a ka dnyimo a tpile tp꞉oo nk꞉êênî.

43 Apê, Na a ka daa a wónu ngomo yidnyimo a dnyinêdnyinê,

ngmênê yi chóó yi k꞉omo yâpwo Molokî u wónu ngomo yidnyimo a dnyinêdnyinê,

puduni u pi Lepanî u kwo myednyimo ngêpê.

Apê, Na a ka yi chóó tpileni l꞉âmo tumo, yi tpile knî ye dnye ngêpê.

Apê, Nmyo yinté yéli, yi kópu u l꞉êê dîy꞉o Mbápilon mwada pee wanî dy꞉ââ nmyo.

44 Stipen ngê yepê, Dini ghi n꞉ii ngê nmî kn꞉ââ yoo w꞉amî mbêmê dnya a paa, Chóó Lémi u wónu ngomo ngmê l꞉âmo ngópu. Yepê, Chóó Lémi ngê Mósisi u lama ntee kwólu, yinté l꞉âmo ngópu. Yepê, Yi lama doo ya, Chóó Lémi yi wónu ngomo u mênê a kwo. Yepê, Ghi ngmê dini ghi n꞉ii ngê dnyimo a kuwokuwo, yi wónu ngomo dnyimo a kmongokmongo, dnyimo dnyinêdnyinê, kwéli dnyimon꞉aa taataa, wónu ngomo y꞉i dnyimon꞉aa wuwó. 45 Yepê, Yi yéli dini ghi n꞉ii ngê pw꞉oo dniye, yi tp꞉ee knî y꞉oo Chóó Lémi u wónu ngomo Kenan u nkîgh꞉ê y꞉oo mî t꞉aa ngópu. Yepê, Yi dini ghi ngê Mósisi pwene, Njósuwa ngê u d꞉aa yinê a kââdî ngê, yi yéli yi kada ghê wo, Kenan ńuw꞉o too. Yepê, Chóó Lémi ngê Kenan tpémi ngm꞉ii kalê too, Yisîléli tpémi y꞉oo yi têpê ghi yi kêlê a pwaa tumo. Yepê, Chóó Lémi u wónu ngomo Kenan ńuw꞉o ngópu, y꞉i mî wó ngópu, y꞉i doo kwo, dye ghi daadîî, king Dépidi u dye ghi ngê y꞉i myedoo kwo. 46 Yepê, Dépidi Chóó Lémi u nuu u pi ngê pyodo, Chóó Lémi ka kwo, Nmî Lémi, Njakóp u yâpwo, u ntââ ngomo mb꞉aa ngmanî wó, y꞉i anyi kwo. *2 Sam 7:1-16 47 Yepê, Ngmênê Dépidi ngê Chóó Lémi u ngomo daa wó, tp꞉oo Solomon ngê yinê mî wó. *1 Kings 6:1,14

48 Yepê, K꞉omo tpile Solomon ngê Chóó Lémi u ngomo wó, ngmênê Chóó Lémi pââ ndîî, dyámê mbêmê ngomo ngmê k꞉oo daawa a vyil꞉a. Yepê, Wunê pi ngmê ngê Chóó Lémi u komo alanté a kââ, apê, *Is 66:1-2

49 Nmyinê nmye dyámê pê ndîî, na a ka têdê.

Apê, A ntââ ngomo lónté ngmanmyi wó ngmê, y꞉i anê vyil꞉a?

50 Apê, Kî tpile yilî yintómu a chóó nî l꞉âmo ngê,

ló tpile a l꞉êê dîy꞉o ngmanmyi l꞉âmo ngmê?

51 Stipen ngê yepê, Nmyo nkéli wépi dnyangê pyu yoo. Yepê, Dye ghi yintómu Chóó Lémi nmye mb꞉iimb꞉ii ngópu, u kópu dyuu dp꞉ee nyêmî ngópu. Yepê, Nmyi kn꞉ââ knî y꞉oo Chóó Lémi u Ghê Dmi wépi ntee dnyimo a pwapî, yinté u wépi my꞉ee pwapî ngmê. *Ex 32:9; Jer 9:26; Is 63:10 52 Yepê, Pini n꞉ii knî y꞉oo Chóó Lémi u komo dnyimo a kapî, nmyi kn꞉ââ knî y꞉oo daa ngmê châpu ngópu, ngmênê dono kópu yilî y꞉e dnyimo a d꞉uud꞉uu. Yepê, Wunê pini n꞉ii yoo Chóó Lémi u Dpodo Pyu Mb꞉aa p꞉uu dnyimo a danê, n꞉ii knî y꞉oo pi knî ye yipu, Dîyo Chóó Lémi ngê yi pini nmo wa a dy꞉ââ, yepê, yi yéli nmyi kn꞉ââ knî y꞉oo a vya tumo. Yepê, Mwolo yi pini kwódo ngê munmyi ghê dniye, my꞉ee vya ngópu. *2 Chr 36:16 53 Yepê, K꞉omo tpile enjel knî y꞉oo nmî kn꞉ââ knî ye Chóó Lémi u dêêpî kópu dyuu a y꞉ee tumo, nmyi ny꞉ee tumo, ngmênê mêdp꞉ee chââchââ tumo. *Dpodo 7:38; Hipîlu 2:2

54 Nju tpémi yi kada pini knî y꞉oo yi kópu dini ghi n꞉ii ngê ny꞉ee tumo, yi kópu ngê dyênê too, yi kpéngi ti dmi kelekele dnye paa. 55-56 Ngmênê Chóó Lémi u Ghê Dmi ngê Stipen a nt꞉ee ngê, mbóó p꞉uu vyu wo, Chóó Lémi u wuu ndîî módu, pi knî ye yepê, Mbóó kêdê kpêmî, Yesu Chóó Lémi u nkîgh꞉ê ka kwo, u che p꞉ââ pee ngê dê pyódu. *Kîlosa 3:1 57-58 Wod꞉oo noko dpodombiy꞉e mbó dniye, noko yepê, Kî pini ngê Chóó Lémi u pi ndîî kn꞉aa pini ka lukwe dîy꞉o dê ńuw꞉o? Noko yepê, Kî pini ka namê ng꞉aa, wod꞉oo yi ngópu nkoko tumo, u kwo tpé dniye, mgîmî ngópu, p꞉aa pee ńuw꞉o ngópu, a ngî ngópu, dny꞉ii d꞉ii ngópu, mwada y꞉i mî danê ngópu, wod꞉oo chêêpî ngê yidnye vyee. Yélini y꞉oo Stipen chêêpî ngê dnye vyee, yi yéli y꞉oo yi nkuwo kpîdî a ngee tumo, pi lvulu ngmê ka y꞉ee tumo, ye doo vyuwo. Yi pini u pi Sóól. *Dpodo 22:20 59 U dî daa pwaa ngópu, Stipen chêêpî ngê mudnye vyee, wod꞉oo Stipen doo ngêpê, apê, Yesu a Lémi, a ghê dmi a ngépi. *Luukî 23:46 60 Yu mbodo dê y꞉e ghê wo, dpodombiy꞉e ka wo, Yesu ka kwo, A Lémi, kópu dononi a nga ka d꞉uud꞉uu ngmê, yi kópu m̱odo kn꞉ââ vyuwo dpî yé té, kidangmê ngî. Yi kópu dyuu dini ghi n꞉ii ngê vyu, wod꞉oo pwene. Pi knî y꞉oo Stipen dini ghi n꞉ii ngê vya ngópu, Sóól u nuu u kópu ngê mye pyodo. *Luukî 23:34