JON
Temani-Kaiéle JON-ni Turum Bukele
Buk Ilinga Ung-Pulu Mare
Ung-pulu mare buk-gomú 1 ilinga molemú.
Buk ili turum yili yu “Yesos-ni numanu munjurum lumbili anduli yili” (13:23-24, 19:26, 20:2, 21:7,20,23-24). ‘Akili lumbili anduli yi Jon.’ niku piliilimili. We lumbili andúlimanga bima bukna molemú akiliinga-pe Jon-nga bili naa molemú. 1:35-42, 18:15-16, 20:2-8 kananiko. Jon Pita-sele sika ena mare tapú-toku anduringli ung mare LLuk 22:8,13, Liipa Mundurum Yima 3:1,3-4,11, 4:1,3,7,13,19 molemú.
Jon-ni numanuna piliipa kene bukele turum ung-pulele Jon 20:30-31 molemú. Yesos yu Pulu Yili-nga málale kepe, yu Pulu Yili-ni ‘Yambuma tepa liipa ‘Mindili naa nangi.’ nimba alko topa kulunjupili.’ nimba liipa mundurum yi-nuim Mesaya Kraisele kepe, yu mindi kona molku mindi pungí ulu-pulele kepe, aku-sipa molemú mele ‘Yambuma-ni ‘Sika yu aku-sipa molemú. Sika nanga nimba aku-sipa tinjirim.’ niku tondulu munduku piliangi.’ nimba Jon-ni buk ili turum. ‘Akili sika.’ nimbu tondulu mundupu piliipu kene, penga mindili naa nombu, kona molupa mindi puli ulu-pulele liimulú. (Jon 1:7,12-13,17,29,35,40-42, 3:13-18, 4:10,13-14,25-26,39-42, 7:37-41, 5:21,24-27, 6:33,35,40,47-48,51,53-58, 8:12, 10:7,9, 10:11,14-15, 11:25, 14:6, 15:1,5, 8:42-47,51,56-58. Mare wasie molemúnje nu-ni nunu kurui.) Buk ambulkunaliinga aima alsena ung-pulu mare “8. bilip”, “24. laip”, “27. Mesaia”, “23. Krais” kene molemú.
Jon kolomong-auli 13-17 pali molemú ungma Jon-ni mindi bukele turum.
Yesos-ni ung-eku topa yu-yunu mulurum mele nirim, méle angere yupuku-guli nirim ung akuma Jon-ni nimba sirim: “Na gale moliu.” nirim Jon 6:35 molemú; “Na pa tiliele” nirim, 8:12; “Na lku keri-puléle” nirim, 10:7-9; “Na kung-sipsip tápu-tepa kunjiliele” nirim, 10:11,14-15; “Na yambu kulúlima lomburuku ola mulungí ulu-pulele kene kona mululi ulu-pulele kene” nirim, 11:25; “Na kupulanumele, sika-ungele, kona mululi ulu-pulele” nirim, 14:6; “Na unji-waenele” nirim, 15:1,5. “Na aku-sipa melema moliu.” nirim. Aku nirim mele ung-puluma aima piliai.
Jon yu-ni pepá yupuku topa mundupa, Liipa Ora Sirim bukele turumko.
Ya ung-pulele pora nikem.
Kolomong-Auli 1 Pulu Yili-nga Ungele Mana-Yambu Talupa Yambuma Kene Omba Mulurum Temanele
1
1:1-18 Yesos Krais, Pulu Yili-nga Ungele, Mana-Yi Au Talurum Temanele
Aima kórunga-ui, ⸤mulú-masele kepe méle te naa lipili,⸥ Ungele mulurum. Ung akili Pulu Yili-kene muluringli. Ung akili yu Pulu Yili. Aima kórunga-ui, méle te mana naa lipili, yu Pulu Yili-kene muluringli. Ungele yu-ni yunu mélema pali tirim. Méle te we pora naa purum. Méle wendu urum-ma pali yu-ni tirim-na wendu urum. Mululi ulu-pulele yu-kene mindi pirim. Mululi ulu-pulu kanili yambumanga pa tinjiliele.
Pa tili akili-ni sumbulú tolemále pa tenjilimú. Sumbulú tolemále-ni alsupa pa tiliele kapula pipi sipa sumbulú alsupa naa tomba.
Yi te urumele Pulu Yili-ni liipa mundurum-na urum, yunga bili Jon. ⸤Yu No-Liinjili Jon kanili.⸥ Jon-ni pa tinjilieliinga pulele nimba simba urum. ‘Yambuma-ni “Nondupa ombá yili yu sika pa tinjili akili.” niku tondulu munduku piliangi.’ nimba, omba nimba sirim. Jon yu pa tinjili akili mólu. Yu pa tinjili akili ombá mele nimba simba urum.
Jon-ni yambuma ung nimba sipa mulupili aima sika pa tinjiliele-ni yambuma pali pa tenjilimú kanili ma-koleana ombá urum.
10 Yu ma-koleana omba mulurum. Yu-ni yunu ma-koleale tirim akiliinga-pe ma-koleana yambuma-ni yu kanuku kene ‘Yu ma-koleale tirim Pulu Yili.’ niku naa kanuku ‘Yu we mana-yi te.’ niku piliiring. 11 Yu yunga koleana omba mulurum akiliinga-pe yunga yambuma-ni “Nu oliunga Auliele okonu akiliinga oliu oku nokuku mului.” ni naa niring. 12 Akiliinga-pe yundu “Nu sika ⸤Pulu Yili-ni liipa mundurum-na urunu yili akiliinga⸥ oliu nokani wasie molamili ui.” niku yunga ungma tondulu munduku piliiku liiring yambuma yu-ni “Pulu Yili-nga kangambulama molangi.” nirim. 13 Akiliinga-pe yambu kanuma Pulu Yili-nga kangambula au taluring, ulu akili kangieliinga kongun te mólu. Anupili lapalii-ni “Pulu Yili-nga kangambulama meamili.” ni naa niringko. Pulu Yili-ni yunu mindi eninindu “Nanga kangambulama.” nirim.
14 Ungele ⸤Pulu Yili kene wasie muluringliele⸥ mania omba mana-yi au talupa oliu-kene wasie ena laye-kolte mulurum. Yu mana omba mulurum kene nem-nemi nimbu kanupu kene, yu yi aima kaí, bi molemú yi tondulale, kanupu piliirimulu. Yi aima kaí tondulu kanili Málu tiluele mulurum Lapa mulurumna yu-kene wasie molkulu kene mana-mania urumeliinga yu yi aima kaíele, bi aima ola mululi yi tondulale mindi kanupu piliirimulu. Yu we kondu kululi ulu-pulele kene ung-sika nili ulu-pulele kene yunga numanuna pepa peka turum yili.
15 ⸤Jon yambuma no liinjipa mulupili Yesos Pulu Yili-nga Ungele urum kene⸥ Jon yu-ni yambuma yi kanili liipa ora sipa yu mulurum mele nimba sirim. Yu-ni nangale topa kene nimba mele: “Yi ili na-ni ui enindu “Nondupa ombá.” nimbu sirindu yi kanili ili. Na naa molambu yi ili yu kórunga-ui Pulu Yili-kene wasie mulurumeliinga “Yu yi-nuim auliele, na aima we korupale.” nirindu yi kanili ili.” nirim.
16 Yu-ni oliu we kondu kolemú ulu-pulele yu-kene pelemáliinga yu-ni oliu taki-taki kondu kolupa mindi molupa oliu ‘Numanu waengu sangi.’ nimba taki-taki membu panjilimú. 17 Moses-ni oliu Pulu Yili-nga ung-mani sirimuma mindili sipu tepu mulurumulu. Akiliinga-pe oliu we kondu kululi ulu-pulele kene sika-ungma kene ulu akuma Yesos Krais yu-kene mindi pípili urum. 18 Mana-yambu te-ni ui kepe, ekupu kepe, Pulu Yili naa kanolemele. Pulu Yili-nga Málu tilu mindi molemú, akili Lapa-kene wasie tapú-toku molembele, akili-ni mindi ‘Pulu Yili molemú mele kanangi.’ nimba yu liipa ora sirim.
1:19-28 No-Liinjili Jon-nga Temani Te
19 Juda-yambuma⸤nga yi-auli⸥ kolea-auli Jerusallem muluring ⸤yi kanuma-ni⸥ Pulu Yili popu tunjuring yi talse kene, LLipai-yi talse kene Jon no liinjipa mulurumna liiku munduku kene, “Jon-ndu “Nu naeye?” niku walsiku piliangi pai.” niring. 20 Enini oku yu walsiku piliiring kene yu-ni gólu naa topa sumbi-sipa nimba kene nimba mele: “Pulu Yili-ni ‘Oliu nokupa konjumba yi te liipu mundumbu.’ nimba makó turum yi-nuim Kraisele na mólu.” nirim.
21 Enini “Nu yi kanili mólu lem nu naeye? Nu Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi Illaija, ⸤yu kona mulupili Pulu Yili-ni ui olandu liirim akili⸥ nu kelkunu únuye?” niku walsiku piliiring. Yu-ni “Na akili mólu.” nirim.
Enini niku mele: “Aku lem ‘Pulu Yili-ni ye tendu “Ninjui!” nimba ung nimba simbama piliipa yambuma nimba simba yi te penga ombá.’ ⸤ui niring yili⸥ nuye?” niring. Yu-ni “Mólu.” nirim.
22 Kanu-kene enini yundu niku mele: “Nu naeye? Oliu liiku mundúngi yima-ni ‘Oku niku singí.’ niku nokuku molemeláliinga nunga bili lekunu si. Nu-ni nunu nae niku piliikunuye?” niring.
23 Jon-ni nimba mele: “Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba sirimuma piliipa yambuma nimba sirim yi Asaya-ni kórunga-ui nimba mele:
“Kolea-wakana yi te-ni
“Auliele ombá kupulanumele sumbi sinji.”
nikem piliiker.” Asaya 40:3
nirim. Asaya-ni ui piliirim ung kanili na-ni ekupu niker.” nimba Jon-ni nirim.
24 ⸤Kanjolloma-ni⸥ liiku munduring oku muluring yimanga Perisi-yi mare muluringko. 25 Perisi-yi akuma-ni yundu walsiku piliiku kene niku mele: “Nu yi-nuim Kraisele móluko, Illaija móluko, ‘Pulu Yili-ni “Ninjui!” nimba ung nimba simbama piliipa yambuma nimba simba yi te penga ombá.’ ui niring yili móluko. Pe ekupu nu nambimuna yambuma no liinjilluye?” niring.
26 Jon-ni eninindu pundu topa nimba mele: “Na sika no liinjiliu akiliinga-pe nanga kongunale mania. Yi te oliunga koleana sukundu molemú akili eni kanuku kene ‘we-yi te’ niku piliiku, kanuku bi naa silimele, 27 akili nanga bulkundu aelepa okum yili. ⸤Yambu-aulimanga kongun kis tili yambuma-ni sika eninga yambu-aulimanga kongun kis tinjingíndu eninga kimbu-su ka silke toku su wendu liinjilimele akiliinga-pe⸥ yi nanga bulkundu aelepa okum ilinga kimbu-su ka silke topu su wendu liinjimbu kongunale kepe aima ola-kilia mele, na-ni kapula naa tenjimbu. Na yi aima kis mele; yu yi aima nuim auliele.” nirim.
28 Ulu wendu urum ima kolea-kelú Betani taon, no Jodan nekendu lelemú koleana, wendu urum. Jon-ni akuna yambuma no liinjirim.
1:29-34 Jon-ni Yesos-ndu “Pulu Yili-nga Kung-Sipsip Walále” Nirim Temanele
29 Ulsulam-ukundu ⸤No-Liinjili⸥ Jon mulurumna Yesos ombá urum kanupa kene, yambumandu nimba mele: “Kanai! Pulu Yili-nga Kung-Sipsip Walále okum. Yu yambumanga pali
ulu-pulu-kísima kulu tonjulemú tonjumba yili okum.” ⸤nirim⸥. 30 “Ui na-ni yi te nirindu kanili andi okum yi akilindu nirindu. Ui na-ni nimbu mele: “Yi nanga bulkundu ombá yi te na naa molambu yu kórunga-ui mulurumeliinga yu olandupa na mandupa.” nirindu kanili yi ili. 31 Na kepe yu naa kanurundu akiliinga-pe ‘Isrel-yambuma yu kanuku kene piliangi liipu ora sambu.’ nimbu na ombu yambuma no liinjiliu.” nirim.
32 Jon-ni yundu ung te wasie nimba mele: “Yu no liinjipu molupu kanundu kene Mini ⸤Kake Tiliele⸥ kera waembonu mele te mulú-koleana mandu omba yu mulumna omba yu-kene mulúm kanundu. 33 Na-ni yunga bili naa piliipu yu kanupu kene ‘Yu we-yi te.’ nimbu piliilka akiliinga-pe nandu “Yambuma no liinji-pui.” nimba liipa mundurum yili-ni na nimba sipa kene nimba mele: “Mini ⸤Kake Tiliele⸥ mania omba yi tenga kangi tenga ola omba molumba kanuní kene yi akili-ni yambuma Mini ⸤Kake Tiliele⸥-kene no liinjimba yili.” nirimeliinga piliipu kene yu kanupu bi sipu kene 34 enindu “Yu Pulu Yili-nga Málale.” niliu.” nirim.
1:35-42 Buk Ili Turum Yi Jon Kene Endru Kene Pita Kene Yesos Lumbili Puring Temanele
35 Ulsulam-ukundu ⸤No-Liinjili⸥ Jon no-Jodan kélu akuna alsupa angiliipa kene, yu lumbili andúlimanga yi tale wasie angiliiring. 36 Kanu-kene Yesos omba purum kene yu-ni kanupa kene nimba mele: “Kanale! Pulu Yili-nga Kung-Sipsip Walále omba pukum.” nirim.
37 Yu lumbili andulisele yu-ni nirim ungele piliikulu kene Yesos lumbili puringli.
38 Yesos topele topa elsele yu lumbili uringli kanupa kene elselendu nimba mele: “Nambulka korokumbeleye?” nirim. Elsele-ni yundu “Rapai, nu tena pelluye?” niringli. (Rapainga ung-pulele ‘Ung-Bo Tunjuliele’.)
39 Yu-ni elselendu “Kanangli wale.” nirim. Elsele yu pirimna puku kanukulu kene ipinjali ena po-killok mele tirim kilia ena-mong kaniliinga yu-kene wasie piring.
40 Yi tale Jon-ni nirim ungele piliikulu kene Yesos lumbili puringli yiselenga te Endru, Saimon-Pita-nga angin. 41 Yu sumbi-sipa pupa angin Saimon korupa kanupa liipa kene yundu nimba mele: “Pulu Yili-ni “oliu nokupa konjumba yi te liipu mundumbu.” nimba makó turum yi-nuim Mesayale kanupu líímulu.” nirim. (‘Mesaya’ akili Juda-yambumanga ung te. Mesayale-ndu Grik-ungna ‘Kraisele’ nilimele.)
42 Aku nimba kene Endru-ni angin Saimon Yesos mulurumna memba purum. Yesos-ni yu kanupa kene nimba mele: “Nu Saimon, ‘Jon’ nili yi tenga málale. Nunga bi te ‘Sipas’ niku lingí.” nirim. (Sipas-ndu ‘Pita’ niringko. Juda-yambumanga ungna ‘Sipas’ niku, Grik-ungna ‘Pita’ nilimele, ung akuselenga pulele ‘ku’.)
1:43-51 Yesos-ni Pillip Kene Nataniel Kene “Na Lumbili Wale.” Nirim Temanele
43 Ulsulam-ukundu Yesos ‘Kolea Gallalli distrik pambu.’ nimba piliipa pumbandu purum. Pupa kene Pillip kupulanum-na angiliirim kanupa kene, “Na lumbili ui.” nirim. 44 Pillip kepe kolea-kelú Besaida taon yili, Endru kene Pita-selenga koleale.
45 Pillip-ni Nataniel korupa kanupa liipa kene yu-ni yunundu nimba mele: “Moses-ni buk turum bukmanga ‘Yi te ombá.’ nimba temani turum yi kanili kepe, Pulu Yili-ni “Ninjai!” nimba ung nimba sirimuma piliiku yandu niku siring yima-ni eninga bukmanga ‘Yi te ombá.’ niku temani turing yi kanili kepe, ekupu oliu kanupu líímulu. Yu Nasaret taon yi Yesos, Josep-nga málale.” nirim.
46 ⸤Akiliinga-pe ‘Kolea kelú akuna yi-auli te manda wendu naa ombá.’ nimba piliipaliinga⸥ Nataniel-ni Pillip-ndu nimba mele: “Nasaret taon-na ulu-kaí te kapula wendu ombáye?” nirim. Pillip-ni Nataniel-ndu nimba mele: “Okunu kanui.” nirim.
47 Kanu-kene Nataniel ombá urum kene Yesos-ni kanupa kene, yundu nimba mele: “Yi okum ili aima sika Isrel-yili, yu gólu tuli ung te aima naa pelemú yili.” nirim.
48 Nataniel-ni Yesos-ndu nimba mele: “Nu-ni na nambi-sikunu kanuku bi sikunu kene aku-siku nikinuye?” nirim.
Yesos-ni pundu topa nimba mele: “Mólu. Pillip-ni nu ui naa walsipili nu unji-pik puluna mulunu kene nu kanupu bi sindu.” nirim.
49 Aku nirim kene Nataniel-ni tondulu mundupa nimba mele: “Rapai, nu Pulu Yili-nga Málale, oliu Isrel-yambumanga yi nuim kingele.” nirim.
50 Yesos-ni nimba mele: “Na-ni ‘Nu unji-pik puluna mulunu kene kanundu.’ nindu kaniliinga nu-ni na ‘Pulu Yili-nga Málale molemú.’ niku piliikunuye? Ekupu na-ni nundu nindu mele mandupa. Penga ulu-tondulu aima olandupama wendu ombá kanuní.” nirim. 51 Aku nimba kene Yesos-ni ung te wasie nimba mele: “Na-ni enindu aima sika nimbu siker: “Penga mulú-koleale anju-yandu pupa, Pulu Yili-nga angkellama Mania Omba Mana-Yi Au Talurum Yili molumbana olandu puku mandu oku tingí kanungí.” niker.” nirim.
Kolomong-Auli 2-4 Yesos-ni ‘Yu Mulurum Mele Kanangi Liipu Ora Sambu.’ Nimba Ulu-Tondulu Mare Pulu Monjupa Tirim Temanele