12
12:1-3 ‘Pulu Yemonga Yemboma Molemolo Mele Tondolo Mundupu Molopo Siye Naa Kolamili.’ Nimbu Yesusi Mimi Sipu Kanamili Ungu Te
Ou yembo paa awisili aku siku Pulu Yemone nirimu mele ‘Sike’ ningu tondolo munduku pilkulie* 2 bokumunge alsena anjokondo “8. bilip”. teko kondoko moloringimunge aku sipu olio tepo kondomolo mele liku ora silimele kene kanopo pilipulie pe kinié olio kepe aku sipu mele-peangama limolondo Pulu Yemone owe te mako torumu owemonga ‘Lkisiku pangi.’ nirimu-ne pilipulie ‘Paa lkisemili.’ nimbu olio lipe naa tapondolemo ulu lupe lupema mundupu siye kolopo, ulu pulu kerime kepe ‘Olio naa ambolopa pipi naa sipili.’ nimbu siye naa kolopo konopu tondolo pupili kere-kuru lipu lkisemili. Ou-Korini 9:24-27, Kollosi 3:8, Ou-Pita 1:21. ⸤Tondolo mundupu lkisimolondo⸥ olio tondolo mundupu pilimolo ulu pulumunge pulu ye Yesusi Pillipai 3:13-14. mimi sipu kanolipu§ Ungu Tondolo Kangama 4:25. pamili. ‘Tondolo mundupu pilipu, tepo kondopo, siye naa kololipu pumolo ulu pulumu yula.’ nimbu yu ⸤tepa molorumu mele kinie molemo mele kinie nilimo mele kinie ‘Sike.’ nimbu tondolo mundupu pilimolo mele⸥ siye naa kolopo pilipu pamili. Yuni terimu mele manda manjipu teamili. Yu pilipelie, ‘Pulu Yemone “Tei.” nilimo mele tepo kondombo kinie paa konopu sipu molopo kondombo.’ nimbelie yu mindili nomba unjo perana kolorumu. We yembomane unjo perana kolemele yemboma ‘yembo kerime’ nilimele* Ungu Manema 21:23, Gallesia 3:13. nalo Yesusi unjo perana uku toko panjingemonga pipili naa kolopa konopu awisili lipe naa mundupelie akune angilipe kolorumumunge kinié ⸤melema pali nokombando⸥ Pulu Yemo kolea nokopa molemo polomonga ki umbukundu yu pupe molemo. Yesusi akune purumu molemomonga ungu te inie yakondo 1:3 molopa temane te Mako 16:19. Inie yakondo 1:13, Konana 110:1, Mateyu 26:64, Lipe Mundorumu Yema 2:33, 5:31, Romo 8:34, Kollosi 3:1 kananila.
‘Olio siye naa tepili.’ ningu Yesusi terimu mele mimi siku pilieyo. Ulu pulu keri teli yembomane Yesusi-kinie mumindili kolko mindili siringi kinie yu tondolo mundupe molorumu mele mimi siku pilku molayo. Yu aku siku teringi kinie molorumu mele ningu kanokolie eno sike konopu tondolo pupili molko, mini-wale naa munduku tondolo munduku pilimele mele munduku siye naa kolonge.
12:4-11 ‘Molko Kondangi.’ Nimbe Pulu Yemone Yunge Ambolangoma Mindili Silimo Ungu Te
Eno sike ulu pulu kerime teli yembomane ‘mindili nangi.’ ningu eno teko kenjilimele kinie tondolo munduku molemele nalo telemele ulumuni enonga yembo te ou topa naa kondorumu kanumu. 5-6 ⸤Pulu Yemonga bokune molemo⸥ ungu tene ‘eno tondolo munduku molangi.’ nimbe eno ‘yunge ambolangoma’ 7-8 bokumunge alsena anjokondo “31.3. pikinini bilong God”. nimbelie enondo nirimu ungumu komu sindengi lemo. Aku ungumuni nimbendo:
“Nanga ambolangomo,
Awilimuni yembo konopu mondolemoma
‘Molko kondangi.’ nimbe mindili silimo.
‘Yunge ambolangoma molangi.’ nilimo yembo akume
kopene tolemola. Akumunge
Awilimuni ‘Nanga ungumu piliepili.’ nimbulie
mindili simbo kinie ‘Akumu uluri molo.’ naa ningu,
yuni nu iri topa mane simbe kinie
umbune awisili naa kolani.Ӥ Ungu Tondolo Kangama 3:11-12; ungu pulu te Konana 94:12 kananila.
nirimu.
‘Pulu Yemo olionga Lapamone ‘olio yunge ambolangoma.’ nimbe aku telemo.’ ningulie mindili nonge molo umbune te eno-kinie wendo ombá kinie ‘Pulu Yemone ‘yunge ungumu pilku teangi.’ nimbe tekemo.’ ningu tondolo munduku molangi. Ambolango te yunge lapane mane naa silimo ambolango te molemoye? ⸤Molo.⸥ (Ambolangoma pali enonga lapalini ‘Molko kondangi.’ ningu kopene toko mane silimele) akumunge Pulu Yemone eno ‘Molko kondangi.’ nimbe mindili naa simu liemo eno wakangoma molemele, yunge ambolango sikema naa molemele. Imu piliengila: Olio ambolangoma molorumulu kinie olionga ya mana lapalini ‘Molko kondangi.’ ningu mindili siku mane siringi kinie olione enonga ungume lipu awi sipu taka lipu molopo ‘Papu tekemele.’ nimbu molorumulu. Aku liemo olionga minime kinie konopume kinie nokolemo Lapamone olio mane silimo kinie ‘Alieli konde molopo kondopo mindi pamili.’ nimbulie yunge ungumu paa olandopa pilipu lipu taka lipu molomulu liemo papula. 10 Wale laye-kolo mele olionga lapalini olio ‘Molko kondangi.’ ningulie enono konopuni pilkulie mindili siku mane siringi, nalo Pulu Yemone pilipe kondopa olio sumbi sipe mane silimo akumuni olio alieli paa lipe tapondolemo. Yu kake telemo mele olio ‘aku sipe kake tepili.’ nimbelie aku telemo.* Kake teli ungumunge Pe-Pita 1:4, Ou-Pita 1:15-16. 11 Olionga lapalini ‘Molko kondangi.’ ningulie olio mindili silimele kinie konopu naa sipu molemolo. Mindili nombolie konopu keri mindi panjipu molemolo. Nalo ou mane silimele kinie pilipu lipulie pe ulu sumbi nilime tepo konopu pe nipili taka lipu molemolo.
12:12-17 Ungu Iko Topalie “ ‘Enge Nimbu Molamili.’ Ningulie ‘Kangi Tondolo Pupili.’ Niengi.” Nirimu Ungu Te
12 Akumunge, inie yakondo 12:4-11. yemboma kere-kuru liku lkisilimele kinie inie yakondo 12:1-2. enonga kime enge naa nimbe pange tepa maniendo sipe we lemo kinie ola liku enge nipili we lkisiku, enonga koporongoma limo kinie munduku siye naa kolko tondolo munduku we lkisilimele mele eno aku siku teangi. Kangi molo konopu pange temba kinie tondolo pupili ola angilku kongono siye naa kolko tondolo munduku teangi. 13 ‘Kimbu keri lemo yemboma enonga kimbume kamu keri naa liepili. Altopa peanga liepili.’ ningulie aulke sumbi niline pangi. § Ungu Tondolo Kangama 4:26-27. * akune ‘Kirasinge yemboma molko kenjingema molko kondangi lipu tapondamili.’ nimbe nirimu. “aulke sumbi niline pangi” akumunge inie yakondo 10:19-23 kanoko; “yemboma liku tapondonge” akumunge 10:24-25 kanani.
14 Yemboma-kinie konopu telune pupili taka liku molko kondonge ulume tondolo munduku teko molko, Romo 12:18. enonga konopume kinie kangime pali ‘Pulu Yemonga’ ningu Pulu Yemone kanopa ‘kake telemo’ nimbe kanolemo ulume tondolo munduku teko molangi. Ou-Pita 1:15-16, JonoKumbiLepamo 3:2-3. Aku naa tenge kinie Awilimu naa kanonge kene aku teaa. 15 Eno mimi siku kanoko molonge mele isipe: Pulu Yemone eno we kondo kolopalie lipe tapondorumu aulkemo eno yembo te mundupe siye kolomba kene mimi siku kanoko molaa.§ inie yakondo 2:1-4, 6:4-8. Unjo te mongo kombili telime tolemo aku mongomanga te liku langi kalemelena suku mundulimele kinie langime pali kombili telemo,* Unjo mongo kombili telimunge ulu pulumu Ungu Manema 29:18. aku sipe mele enonga yembo te molopa kenjimbe kinie eno pali yu manda manjiku teko umbune eno-kinie pepili molko Pulu Yemone ‘eno kalaro molopili molemele’ nimbe kanomba kene mimi siku kanoko molangila. Ungu pulu telumunge ungu iko tela Ou-Korini 5:6, Gallesia 5:9 molemo. 16 Wa ulu kerinele naa teko, Pulu Yemone ‘Ambo yema kalkundu ulu teangi.’ nirimu mele mindi pilku teko molangi. Ou Isone Pulu Yemo bulu sirimu mele aku siku naa teangila. Iso yu komomo molopalie lapane monge mele simbema ‘uluri molo’ nimbe angenuni langi te ‘nopili.’ nimbe sirimu kinie ⸤engelene kolopa langi lipe nombando⸥ lapane monge mele simbe terimume pali angenundu ‘Lieni!’ nirimu Ou Pulu Pulu 25:33-34; Pillipai 3:18-19 kananila. mele aku siku enone Pulu Yemo bulu siku aku naa teaa. 17 ‘Yu sike Pulu Yemo bulu sirimu.’ nimbu pilimolo mele isipe: Pe Iso lapa Aisakene kango akilio Jekopo monge melema kamu sirimu kinie yu ‘paa liemboa.’ nirimu kinie ⸤Pulu Yemone⸥ “Molo!” nirimu. Yuni lapando “Na molombo mele ungu peanga te ningu si.” nimbe mawa tepa kola terimu nalo ou tepa kenjerimu mele mundupe siye kolopa altopa ulu peanga te temba aulke te naa lierimu§ Ou Pulu Pulu 27 pali molemo, nalo ena te naa liemu liemo akune sukundu 27:25-40 mimi siku kanani. kanumu. ⸤Akumu pilkulie ungu pulumu mimi siku piliee.⸥
12:18-24 Mulu Koleana Kolea Awili Jerusalleme Lemo Akune Olio Purumulu Molemolo Ungu Te
18 ⸤‘Eno mimi siku kanaa.’ nikirumunge ungu pulu te inikirula:⸥ Eno ⸤mulú⸥ tenga oringi molemele mulúmu kinie ou Isirele yemboma nondoko moloringi ⸤mulú Sainai⸥ kinie lupe lupe. Eno kinié molemele mulú kanumu ⸤mongone kanoko⸥ kini ambolonge aulke te naa lemo. Isirele yemboma nondoko moloringi mulú Sainai akune kuli tepe mele awili tepa nomba, kupe pombera toli awili tene aki topa, ilie paa awili-tepa tepa, sumbulu paa awili tepa topa, poporome tondolo mundupe topa, kariapá tepa, mulu torumu mele kanoko pilku moloringi.* Wendo Oringi 19:16-19, Ungu Manema 4:11. 19 Akune biyukele te ungu paa tondolo mundupe nimbe, yembo tene ungu tondolo mundupe nirimu pilkulie yemboma mini-wale munduku Mosisindu ningendo: “⸤Pulu Yemone⸥ oliondo altopa ⸤sumbi sipe⸥ naa nipili.” niringi. Wendo Oringi 20:18-19. 20 Ungu pilkulie mini-wale mundoringi akumu isipe: “⸤Yembo te molo⸥ kongi te kepe mulune nondopa pupe olando pumbe temba kinie kouni toko kondangi.” Wendo Oringi 19:12-13. nirimumunge pilkulie mini-wale munduku aku siku Mosisindu niringi. 21 Ulu mare wendo orumu kanokolie mini-wale mundoringi ulume Mosisi yu pilipe kanopalie “Na kepe mini-wale mundupu pungu-pungu nikiru.” nirimu.§ Ungu Manema 9:19.
22 ⸤Isirele yemboma aku mulúne puringi⸥ nalo eno ⸤pepá topo sikiru yemboma Pulu Yemone pe nimbe panjipe mi lierimu ungu kondemo pepili molemele yemboma* inie yakondo 11:40. eno Pulu Yemo molomu⸥ mulú Sainai none teli mulú tenga naa ongi molemele. Eno ⸤Pulu Yemo molemo⸥ mulú Sayono ongi molemele. Akumu kolea awili Jerusalleme. Aku kolea awilimu konde molopa mindi puli Pulu Ye tondolo pulimu molemo kolea mulu koleana lemo koleamo. Angello kambu manda naa tolime konopu siku maku toko molemelena eno ongila. 23 Akune Pulu Yemonga yemboma, enondo “Nanga ambolango komomo.” nilimo Olio Pulu Yemonga ambolango komomo molemolo ungumunge pulumu Wendo Oringi 4:22(-23). (Inie yakondo 1:6 Yesusindu nirimu akumu lupe.) yemboma molemelena oringila, kanu yembomanga imbime mulu koleana boku tenga molemo yemboma. Yembomanga pali kote pilipe apuroli Pulu Yemo molemona oringila. ⸤Yesusi kolondorumumunge⸥ Pulu Yemone kanopa ‘yembo sumbi nilime’ nimbe kanorumu yemboma koloringi kinie ‘mulu koleana kapola wangi.’ nirimu-ne puringi molemelena oringila. 24 Ungu kondemo ‘kamu wendo opili.’ nimbe terimu ye Yesusi molemona oringi molemelela. ‘Olionga ulu pulu kerime kinie kalaroma pali kamu manie pupili.’ nimbe akune memba pupe tanda sirimu meme molemo koleana ongila. Aku mememo kinie ou Kénene ‘Epele kolopili.’ nimbe Epele torumu kinie yunge mememo inie yakondo 11:4, OuPuluPulu 4:1-10. omba purumu memeselone ungu niringiliselo telu sipe mele molo. Akumunge memeselo kepe telu sipe mele molola. Yesusinge mememone ungu nilimo akumu olandopa, akumunge yunge mememo olandopala. Aku mememo molemo koleana oringi.
12:25-29 “Pulu Yemonga Ungumu ‘Naa Pilimolo.’ Ninge Yemboma Mongo Linge Kene Kanoko Kondoko Molaa.” Nirimu Ungu Te
25 ⸤Akumunge eno kanaa!⸥ Ungu nilimo yemonga ungumu paa mimi siku pilku molangi. Pulu Yemone ou ya ma koleana ⸤mulú Sainai molopalie⸥ olionga anda-kolepalime ungu tondolo mare nimbe sipe liepi-liepi torumu kinie ‘Naa pilimolo.’ niringi kinie teko kenjeringimunge umbune sirimu kinie eno kowa punge aulke te naa lierimu. ⸤Mana moloringimunge aku sipe liemo⸥ kinié Pulu Yemone mulu koleana molopalie ungu tondoloma oliondo yando nimbe sipe liepi-liepi tolemo kinie ‘Naa pilimolo.’ nimbu bulu simulu liemo mindili simbe kinie kowa pumolo aulke te lembaye? Paa naa lemba. 26 Ou ⸤Isirele yemboma mulú Sainai moloringi kinie Pulu Yemone⸥ ungu nirimu ungumuni ma lope-lope tenderimu, nalo kinié yuni ungu te nimbe panjipelie nimbendo:
“Altopo walsikele kamu ‘lope-lope tepili.’
nimbo akumu mamondo mindi naa nimbo.
‘Mamo kinie mulúmu kinie pea jimi-jimi tepili.’
nimbo kinie temba.Ӥ Akai 2:6.
nirimu. 27 Yuni “altopo walsikele kamu ‘tepili.’ nimbo.” nirimu akumu isipe nimbé nirimu: ‘ ‘Mulúmu kinie mamo kinie mele terindumenga we lepa mindi pumbe melema we liepili, pora nimbé melema pora nipili.’ nimbe melema pali lope-lope tendemba kinie we lepa mindi pumbe melema mindi lope-lope naa teli we lemba.’ aku sipe Pulu Yemone nirimu.
28-29 Pe kinié ye nomi kingimuni nokolemo koleamo* bokumunge alsena anjokondo “20. kingdom”. jimi-jimi tepa pora naa nimbé ungu pulumu inie 12:27. koleana pulimolomonga ⸤Pulu Yemo kinie⸥ ‘Ange.’ niemili.
“Tepene melema nomba pora silimo mele.”
olionga “Pulu Yemo tepe mélemo molemo.” Ungu Manema 4:24.
akumunge Pulu Yemo popo topo imbi lipu ola mundundupu kapi nimolondo yuni kanopa peanga kanolemo ulume tepo pipili kolopo ‘Yu ye paa awili olandopa tondolo pulimu.’ nimbu yunge ungumu taka lipu pilipulie, kanopa keri kanolemo ulume naa tepo molamili.

*12:1: 2 bokumunge alsena anjokondo “8. bilip”.

12:1: Ou-Korini 9:24-27, Kollosi 3:8, Ou-Pita 1:21.

12:2: Pillipai 3:13-14.

§12:2: Ungu Tondolo Kangama 4:25.

*12:2: Ungu Manema 21:23, Gallesia 3:13.

12:2: Yesusi akune purumu molemomonga ungu te inie yakondo 1:3 molopa temane te Mako 16:19. Inie yakondo 1:13, Konana 110:1, Mateyu 26:64, Lipe Mundorumu Yema 2:33, 5:31, Romo 8:34, Kollosi 3:1 kananila.

12:5-6: 7-8 bokumunge alsena anjokondo “31.3. pikinini bilong God”.

§12:5-6: Ungu Tondolo Kangama 3:11-12; ungu pulu te Konana 94:12 kananila.

*12:10: Kake teli ungumunge Pe-Pita 1:4, Ou-Pita 1:15-16.

12:12: inie yakondo 12:4-11.

12:12: inie yakondo 12:1-2.

§12:13: Ungu Tondolo Kangama 4:26-27.

*12:13: akune ‘Kirasinge yemboma molko kenjingema molko kondangi lipu tapondamili.’ nimbe nirimu. “aulke sumbi niline pangi” akumunge inie yakondo 10:19-23 kanoko; “yemboma liku tapondonge” akumunge 10:24-25 kanani.

12:14: Romo 12:18.

12:14: Ou-Pita 1:15-16, JonoKumbiLepamo 3:2-3.

§12:15: inie yakondo 2:1-4, 6:4-8.

*12:15: Unjo mongo kombili telimunge ulu pulumu Ungu Manema 29:18.

12:15: Ungu pulu telumunge ungu iko tela Ou-Korini 5:6, Gallesia 5:9 molemo.

12:16: Ou Pulu Pulu 25:33-34; Pillipai 3:18-19 kananila.

§12:17: Ou Pulu Pulu 27 pali molemo, nalo ena te naa liemu liemo akune sukundu 27:25-40 mimi siku kanani.

*12:18: Wendo Oringi 19:16-19, Ungu Manema 4:11.

12:19: Wendo Oringi 20:18-19.

12:20: Wendo Oringi 19:12-13.

§12:21: Ungu Manema 9:19.

*12:22: inie yakondo 11:40.

12:23: Olio Pulu Yemonga ambolango komomo molemolo ungumunge pulumu Wendo Oringi 4:22(-23). (Inie yakondo 1:6 Yesusindu nirimu akumu lupe.)

12:24: inie yakondo 11:4, OuPuluPulu 4:1-10.

§12:26: Akai 2:6.

*12:28-29: bokumunge alsena anjokondo “20. kingdom”.

12:28-29: ungu pulumu inie 12:27.

12:28-29: Ungu Manema 4:24.